Ol Duvara la Dizaqe Oradă - O Bastiono Thagarorro

Nakh andar jekh eksperienca medievalo, arakhindoj e Diz andar o maśkar le forosqo Oradǎ! Andar o nakhipen istoriko, o peisaźo arhitekturalo korkorruno, ama vi andar ol paramisǎ khuvde trujal varesave evenimentoja andar savesθe nakhlǎs, e Diz del tut informacii kuć andar e istoria, astronomia, kultura haj arta. 

E Diz Oradǎ si andar ol maj śukar monumentoja arhitektoniko medievalo andar e Transilvania. Laqo śukaripen avel katar e forma pentagonalo 5 bastioanença thovdine k-ol kolcoja: o Bastiono Sumnakajardo, o Bastiono Lolo, o Bastiono Thagarorro, o Bastiono Bethlen haj o Bastiono Ćunt. Sas kerde te brakhen ol duj udara girimasqe katar o esto haj vesto. Trujal o zorǎripen sas jekh śanco brakhimasqo pherdo tate paněça haj na paxolas nićijekhvar.

O Bastiono Thagarorro, kerdo maśkar ol berśa 1569 haj 1570 pala o projekto le  Giulio Cesare Baldigaraqo, sas thovdino angla o udar sudiko le medievalo dizaqo, o udar kaj mukhelas te ʒal pes vorta and-o palato episkopalo. Lesqo anav sikavel le thagares Joan Sigismund, o ćhavo le thagaresqo Joan Zápolya.

Sarkon maritori thovdǎs aver anava le bastioanenqe, kadja ke, and-o berś 1660, ol otomanǎ dine lesqe o anav Juram Tabiesi, haj ol austriećǎ dine lesqe o anav e Somnal Tereza and-o berś 1692.

Jekh phiripen and-e Diz sikavela tuqe bukǎ śukar andar laqi istoria!

E paramisi le thanesqi

Nakhindoj andar ol śelberśa, e Diz Oradǎ sas reśedinca vaś-e Episkopia Romano-Katoliko katar Oradǎ (1092-1557), pala kodoja sas diz marimasqi (1557-1857).

Pala so kerdilo somnal and-o berś 1192 o vazditori la dizaqo o Somnal Ladislau Taumaturgo, e katedrala andar laqi inćinta ovel than pelerinaźosqo thanesqo, pala kodoja europǎno, pala so, p-o 25 augusto 1401, o papa Bonifaćiu o IX-to vazdel k-o rango basilica maior, sar ol katedrali San Marko andar e Venecia haj e Santa Maria Portiunkula andar Assisi.

And-o śelberś XV-lea, e Diz Oradǎ sas jekh andar ol maj śerutne ćentrǎ europǎno le Umanismosqe haj le Palembiandimasqe. Kathe sas vi jekh andar ol anglune observatoarǎ astronomiko le Europaqe medievalo, kaj arakhǎs o  meridiano „zero” le härcenqo k-e Oradǎ, vaśe duj śelberśa.

Jekhune bukǎ arhitekturalo

Pala ol laćharimasqe bukǎ haj zinzarimata andar ol śelberśa XVI haj XVII, e Diz Oradǎ avel jekh zorǎripen bastionaro italiano, bastioanença porr k-ol kolcoja. Si jekh andar ol frumi diza bastionaro andar e Romïnia!

O Bastiono Thagarorro si les o teluno duvar bango 24 gradojença, ućhardo jekhe paramentoça laćharde barresqo. Ol blokoja thovdine and-e 15 asizi orizontalo si len o ućipen maśkar 34 haj 39 ćentimetroja, o maśkaruno buxlipen maśkar 30 haj 40 ćentimetroja  haj o xorripen maśkar 55 haj 65 ćentrimetroja.

And-o asedio andar o berś 1598, o bastiono sas peravdo pala jekh eksplozia le puśkaqe prafosqi thovdino ande jekh andruno than, kerindoj kaj o vïrfo lesqo te ʒal karing o avrunipen kam 1,5 - 2 metroja.

Jekhune eksperience

E Diz Oradǎ astarel te ʒivel śukar kana sas ol evenimentoja kaj kerel len, o maj prinʒardo si o Festivalo Medievalo, kerdo sarkone berśesθe k-o astaripen le ćhonesqo julie. 

And-e Diz daśtis te dikhes o Muzeo le Forosqo Oradǎ, duj galerii artaqe (Reperaźo haj Transylvania Art Gallery), atelieroja bukǎqe tradicionalo andar ćeramika, suvipen, morkǎqe bukǎ haj kaśtesqe bukǎ, haj vi jekh aterliero parfumojença but śukar.

E diz si prinʒardi vi sar than xamasqo. Varesode restaurantoja but laćhe si kathe but laćhe xatamença.