O sito gavesqo Biertan

Aśundǎn pala e śukar paramići le turnosqii andar o Biertan, kaj jekh but tikni soba kaj bućhol „karćera”? 300 berśa, o murś haj e ʒuvli save na maj xakǎrenas pen laćhes sasas andine kathe. O raśaj kothar phandelas soldujen ʒi kana daśtinas te laćharen penqe problemi haj te na xulaven pen. Von senas phandade kaj te xastravel pes lenqo prandipen, o murś haj e ʒuvli te xulaven sǎ so si lenande kadava than tiknǎrdo, katar jekh śerand haj jekh parind, ʒi ke jekh korkorro than k-e sinia, jekh korkorri rroj haj jekh sovthan but tikno.

Ama av haj xakǎr sigo momentoja kathar, maśkar ol zidoja le turnosqe, arakhloj sode de śukar dikhli sasas maj anglal e paća haj o xakǎripen maśkar ol manuśa. 

O Biertan sas jekh ćaćo ćentro lovenqo haj ćentro episkopalo sasisko. Ke avenas but manuśa ćorr, trebalas te kerel pes ande lesθe jekh khangeri bari zorǎrdi, trujardi zorale zidojeθar. Vi ages, e khangeri-hala vazdini k-o astaripen le sekolosqo XVI and-o stilo gotiko paluno, si opre p-o plaj le gavesqo. Laqo dikhipen maśkar e muxli, bute bakrǎnça kaj xan p-ol vazǎ vaj ivenθe phabarindoj maśkar ol iva si pa sǎ o interneto. 

Sar des andre, o altari kaj si les 28 sćene biblikane cïrdel tut, haj vi ol anatoliano kovorǎ vaj o udar la sakristiaqo.

Vi ke si jekh gav, but terne kathar ʒanas te siklǒn k-e Viena vaj ande aver europeano universitäci. Von aresle sastǎrne, istoriko manuśa, inʒinerǎ, farmaćiśtǎ haj siklǎrne, sikavindoj sode de bare sasas ol kamimata jekhe transilvanikane gavesqe and-o sekolo la luminaqo. Kathe dikhes ol phirda le palune berśenqe haj xakǎres tut khere and-e purani Europa.  

K-o Biertan daśtis te areses p-o duj śerutne droma: de katar ol gava Śaroś p-ol Tïrnavǎ haj Rikiś. Solduj droma si but śukar. Vi ande solduj gava daśtis te aćhaves, anglal, kaj te dikhes ol khangerǎ evangeliko. Tha’, kana des and-o Biertan, vi ke san or na san cïrdino le istoriaθar le khangerikane vazdinimasqe andar e Transilvania, kadaja khangeri ćhinela kiro phurdipen p-o than. Na ivǎθe, maśkar ol berśa 1572 haj 1867, o Biertan sas o sedio la episkopiaqo evangeliko luterano andar e Transilvania. O arhitekturalo ansamblo le śukare zorǎrde khangerǎça kerdǎs kaj sǎ o gav te avel ćhuto p-e lista le Lumǎqe Barvalimasqe UNESCO and-o berś 1993.

---

Xarno istoriko rodinipen

E jekhto khangeri andar kadava gav sas phendi and-ol lila and-o berś 1402, haj bućhol e Somnal Maria. Sa kadja si vi ol fresće andar o Turno katoliko, jekha ikonografiaça ande savi si maj butvar o Krisinipen inkǎl. E khangeri kaj si akana sas kerdi k-o agor le śelberśesqo deśupanʒto haj and-o jekhto fïrtari le śelberśesqo deśuśovto, ol lila dinindoj duma anda pokinimata maj bute bukǎnqo ʒi and-o berś 1523.

Pala o Biertan but rodale haj turiśtǎ phenen ke ande lesθe si e maj bari sasisko diz zorǎrdi andar e Transilvania. Maśkar ol berśa 1572 haj 1867, o Biertan sas vi o sedio la episkopiaqo evangeliko luterano andar e Transilvania.

---

O spećifiko le thanesqo

O gav Biertan si p-e Xar le Tïrnavenqo, jekh than kaj, andar ol purane vaxta barǎrde pen drakha. Ke ol manuśa kathar kerde kadaja buki, o than sa barilo and-i Maśkatuni Epoka, vi ke sas si phares ke avenas kathe ol duśmanǎ.

---

Barvalimata but kuć

O giripen gotiko le khangerǎqo daśtil te avel de maśkar ol berśa 1510 haj 1516, and-e baza la stemaqi le Vladislauosqi o dujto (1490-1516) haj le Joanosqi Zapolya (1510-1526), ćhuti opral o ankadramento. O kanato le udarenqo sas kerdo and-o berś 1524, haj ol ankadramentoja kodolenqo katar o nordo haj o sudo la navaqo si aver, sikavindoj elementoja renasćentisto.

O ankadramento le udaresqo la sakristiaqo sikavel khuvde bagetoja elementojença kaj dikhǒn ke si kerde renasćentisto. O kanato kadale udaresqo, kerdo śukar motivojença khuvde, si andar o berś 1515 haj spećialo phanglipen, andar savesθe jekh klidin boldel ande jokhar 13 phanglimata kaj den ande śtar direkcii and-o ankadramento barresqo - śaj ke si o maj śerutno detalio la khangerǎqo  andar o Biertan. Kadaja biźuteria medievalo lǎs jekh premio k-o Salono katar o Paris and-o berś 1900.