O GUSTO LE LAĆHIMASQO – O ŹUDECO MUREŚ

Kaθar o klasiko paprikaśoja andar mas kaxnǎqo haj guruvano, gäluśkença andar arro vaj xävic, ol but laćhe gulaśoja ardelenicko haj sekuicko, jekh cïra icarne, haj sungaleça haj gustoça kimenosqo, ama vi aver but xamata but laćhe, fiesavo felo xamasqo phenel and-o Mureś jekh paramići pa ol aćara haj e kultura kadale thanesqi. Ol sarmale kokalença thuvǎrde, ol klätite kiraleça vaj ol masa peke andar mas bakrorresqo, buznorresqo haj balano, k-e tava, paruven orikana jekh xaben simplo, ande jekh xaben kaj aćhela ande kirri gogi. 

O gusto le laćhimasqo andar o źudeco Mureś si jekh phiripen but śukar haj ćaćo andar o spećifiko le thanesqo, haj vi kaθar o ritmo kovlo haj laćho le ʒivimasqo lokhes haj o lośalipen te keres xabe lokhes, aʒukerimaça haj maj but, kamimaça haj dragoça. Lino andar jekh gogǎqo phurdipen maśkarthemutno, Slow Food, kadava than kamel te vazdel o xaben lokalo, uźo haj sasto, haj del kodolen save aven kathe jekh xaben kaj na maj arakhes les ande aver than. 

E forma la spiralaqi so trujarel o źudeco Mureś, simbolo vaś o Slow Food, haj kaj miazel le kokiliaça jekhe melkosqi, sikavela tuqe o drom karing ol maj tradicionalo haj śukar thana garavde kathar, kaj arakhesa ol arome haj o barvalipen fiesave tikne thanesqo kathar.

Jekh rodinipen and-o foro Tïrgu Mureś haj so si paśal, kerela tut gata vaś kirro phiripen karing o Pänet, jekh than tradicionalo kaj ʒas p-o źudeceano drum, karing o maśkar le themesqo. Kothar ʒasa p-o drom karing o nordo, haj nakhesa andar o Glodeni haj Voievodeni, kaj dikhesa o than le drakhenqo Batoś haj sar phenel pes and-o Regin, piesa e maj laćhi mol haj phiresa sar and-o suno maśkar ol rïndoja le rezaqe. Ʒasa maj dur maśkar ol Plaja le Gurgiosqe, karing e staciunea Sovata haj e Xarr la Tïrnavaqi Tikni, vi andar e Xarr le Niraźosqi, haj ande savorre kadala thana lośaresa tut xamasθar ćaćo le thanesqo. And-e rig d-and-o sudo le źudecosqo, kirro xamasqo phiripen agorisardǒla k-o Saskiz haj Kund, duj thana sar and-ol paramićǎ thagarença haj thagarněnça haj purane fǐlatina.  

O drom le xamasqo O Gusto le Laćhimasqo si les 29 lokaliteturǎ, kaθar e Mierkurea le Niraźǒsqi, ʒi k-o Daneś, haj del maj but verver arome haj aćara xamasqe. Ande kadava phiripen le gustosqo, arakhesa but manuśa but laćhe haj thana tradicionalo, dikhindoj o ćaćipen haj o lośalipen te ʒives lokhes, vremǎça haj pohales, ande fiesavo kolco le źudecosqo Mureś. 

---

Kadja te avel vi kirri meseli! 

O źudeco Mureś putarel ol udara vaś ol manuśa save aven te dikhen les, kaj kamen te xan vaj numaj kamen te dikhen. Kathe si thana haj bare bukǎ geografiko kaj mukhen tut bimujesqo, ama si vi xamata kasave. Kadava but śukar than si les verver forme reliefosqe save mukhen tut bimujesqo - lesqo paś d-and-o sudo si trujardo plajenθar pake haj tradicionalo haj ande kojaver rig, dikhen pen ol Plaja Kälimani – Gurgiu, lenqe vïrfojença but śukar haj ol thana plajnenqe kaj si len jekh śukaripen jekhutno. O Pani Mureś nakhel but śukar pande reʒiunea haj del la jekh kadro naturalo but miśto. 

Kathe, ol gaʒe, ol magiarǎ, ol germanǎ, ol rroma, ol armenǎ haj ol evreja ʒivisarde savaxt khethanes, lośalimaça, paćǎça haj akćeptin pen jekh avres, haj keren ages khethanes jekh peisaźo kulturalo kaj ol tradicie, ol aćara haj ol meśteśugoja fiesaveqe khuven pen khethanes. And-o maśkar kadale ververimasqo, o xaben le thanesqo akharela tut, haj ol molǎ, ol kirala haj ol guglimata si ol maj śerutne bukǎ andar ol xamata le Mureśosqe.  Kathe, fiesavo gusto haj aroma phenel jekh paramići pa e istoria haj o barvalipen kadale thanesqo.

---

Ol laćhimata le xamatenqe le źudecosqe Mureś si musaj te arakhes len and-jekh phiripen xamasqo kaptivanto

And-o ilo le źudecosqo, ol duj punktoja xamasqe le thanesqe "Lulugi Kolcosqi" andar o Ibäneśti Veś haj "Gasthaus Hundorf" andar e Viiśoara, putaren penqe udara haj lenqe gazde aʒukeren tut putarde musěnça haj ʒan tuça te arakhes ol maj ćaće eksperience xamasqe. 

Siguro na daśtis te naskhe pand-o źudeco Mureś bi te lośares tut le pimatenθar le thanesqe and-ol krame andar kadala thana drakhença - Tïrnave haj Lekica, Batoś, Mika - Tïrnaveni, Sïntu, Kälimäneśti, Bäläuśeri haj Kulpiu haj te arakhes ol sekrete le rakiaqe k-ol distilerie andar o Glodeni, Kibed haj Sïnsimion. Kirro phiripen xamasqo ʒala maj dur k-o atelieri le sikavimasqo haj k-o muzeo le gojenqo, kaj lesa rig k-ol workshopoja interaktivo haj daśtisa te keres tu goja, haj te xas tikne kotora andar ol laćhe xamata le thanesqe. O Petry, butǎrno le thanesqo, sikavela tuqe vi lesqo bistro xamatença laćhe andar o sezono haj o magazino le bukǎnça tradicionalo. 

And-e Vazi la Dizaqi daśtisa te keres astaripen maćhenqo sportivo, haj xasa trin feloja maćhesqe k-e ferma le maćhenqi Lokpinus, jekh hano maćheça barǎrdo andar jekh ʒeneracia avrǎθe.

Ande kirro phiripen dikhesa evenimentoja haj atelieroja xamasqe edukativo, dikhesa ol butǎrne le thanesqe kaj keren kiral, vaj kaθar o Cheese Market and-e Mierkurea le Niraźosqi, k-e kiralin Therezia vaj k-o but prinʒardo butǎrno le thanesqo, kaj kerdǎs o Kiral kaθar o Ibäneśti. And-o Pänet dikhesa sar kerel pes e bojawa anda savǎθe avela tut jekh eksperienca xamasqi but laćhi, sar na maj dikhlǎs pes. K-e Pivnica le Mamǎqi andar o Saskiz vaj k-e Fundacia Adept, arakhesa jekhtune eksperience haj but laćho xaben le thanesqo. Haj kirro phiripen agordela pes but laćhes haj śukar k-e Xarr e Zeleno, but laćhe xamaça, te ʒas p-o grast haj te keres pikniko k-o Daneś, vaj phirimata le xerorreça haj jekh pikniko k-o Kund. 

Na-i kadja ke si but laćho o ververipen le xamatenqo andar o źudeco Mureś?

Haj te avela duqe doro kheresθar haj le gustojenθar le źudecosqe Mureś, phenas tuqe kathe jekh receta but laćhi te zumaves la kana si muxli avri haj kana kames te ʒas te phires tuqe! 

Kadja: kaś te kiraves jekh paprikaśo ćaćo andar mas kaxnǎqo si musaj te aven tut  niśte ingredientoja śerutne, bi savenqo kadaja tokänica drabardi na kerdǒl, sar si: mas kaxnǎqo, purum, sir, pani vaj, maj miśto, zumi andar mas kaxnǎqo, but paprika, varekana palaźǎles, lon, piperi haj smïntïna.O sekreto kadale xamasqo si sode de laćho haj sode de but piperi khindo xurdes ćhel pes. Kadava si jekh buki but śerutni kaś te kerel pes jekh but laćho paprikaśo kerdo andar mas kaxnǎqo kaj xalǎn les ʒi akana. 

Pala kadaja astaresa te keres kadava xaben haj tatǎresa o ćiken ande jekh pirri parǎtença thule vaj ande jekh ćauni. Pala kadaja pekesa o mas p-e savorre riga ʒi kana nakhel andar o ćiken haj kerdǒl zumǎli. K-o agor, inkales la haj thos la pe jekh farfuria. And-o ćiken ćhes e purum haj pekes la ʒi kana kerdǒl źïlto. 

Ćhes e sir, ol palaźǎle haj o piperi and-o untdelemno phabardo haj pekes len ïnke duj vaj trin minuturǎ. Pala kadaja, del e pirri rigaθe haj ćhes o maj śerutno ingrediento: e paprika. Mukhes o lolo prafo te thol pes opral kolaver bukǎ sar jekh iv kaj abǎ pelǎs haj si but śudro. Pala kadaja ćhes o lon haj o piperi.  Dikh te na kumva te phabol e paprika, vaś ke daśtil te kerdǒl kerki. Ćhes o mas and-e pirri haj ćhes e zumi, kaj o mas te avel ućhardo. Mukhes o soso te kiravdǒl, haj pala kadaja ućhares e pirri haj mukhes e jag mai tikni. Mukhes sǎ p-e jag kam 40 minuturǎ. Pala so o mas si gata tavdi haj kovli, inkales la haj thos la pe jekh farfuria. 

Ande jekh ćarro ćhes e smïntïna thuli kodolaça maj zumǎli, vi o arro, ʒi kana keres jekh pasta xamime. Ćhes lokhes e kompozicia and-o soso, xamindoj but kaś te na kerdǒn kokolośǎ. Thos o soso palem p-e jag haj mukhes les te maj kiravdǒl varesode minuturǎ, ʒi kana thulǒl. Laćhares o gusto loneça haj pipereça haj ćhes palem o mas le kaxnǎqo and-o soso. Maj mukh te kiravdǒl jekh cïra k-e tikni jag kaś te tatǒl sǎ.

---

Bukǎ tradicionalo le thanesqe 

O than le źudecosqo Mureś del jekh but baro ververipen bukǎnqo ćaćǎrde, haj si maj but desar aver thana andar e Romïnia. Maśkar kadala si vi: 

Kadala si numaj varesode andar si si amen haj but andar kadala bukǎ daśtin te aven kinde vaj te xas andar lenθe k-ol but evenimentoja le thanesqe. Maśkar kadala si vi o Tïrgo la Dizaqo, o Tïrgo le Bukǎnqo le Thanesqo, o Tïrgo le Paśmilajesqo, e Vïltoarea mureśenicko, o Tïrgo le butǎrnenqo mureśenǎ, haj but aver. 

Arakh o ćaćipen haj o barvalipen le gustojenqo le źudecosqe Mureś maśkar kadala bukǎ le thanesqe but laćhe!