E Diz Ika

K-o śero d-and-o nordo andar o Ćernato o Oprutno, opral o arakhipen maśkar e len Ika haj e len Ćernat vaj e Len e Bari, si jekh plaj savo bućhol “Várbérc” (O Vïrfo la Dizaqo), p-e savesθe si e Diz Ika - jekh monumento nevǎrdo akana, kaj si kam sǎ kadja sar sas, andar o Komitato Trin Skamina maj d-anglal, haj akana o źudeco Kovasna vaj, kadja sar phenen lesqe ol manuśa le thanesqe, o Turno Ćhindo andar o Ćernat. 

---

Bukǎ arhitekturalo

E diz sas jekh vazdipen dïlgǎrdo, zidurença save na arakhen pen, bangǎrdi ke pesqe śere tang, turnurença thode k-ol zidoja la dizaqe p-ol lature katar o esto haj katar o vesto. Ol xunavimata haj ol laćharimata trujal o turno sudiko inkalde avri jekh kuć materialo arheoloʒiko kaj si kerdo andar kotora ćeramikaqe, karfǎ, vïrfoja säʒeatenqe, suva bronzosqe haj jekh katarama kuśtikaqi. 

Kana dikhes jekh rig andar o purano zido la dizaqo, sikavel ke o turno ćilindriko la dizaqo sas vazdino maj palal, śaj ke and-o śeliberś XIV. E diz si maj purani desar kadava, śaj ke d-andar o śeliberś XIII. E diz Ika trebul dikhli sar jekh baro vazdipen.

Śaj ke thode laqe o anav de akana pala so pelǎs e oprutni rig le turnosqi sudiko, vaś ke lesqo anav si e Diz Ćhindi, de andar o śeliberś XVIII, haj o anav e Diz Ika sas lesqe dino maj anglal katar o János Ferentzi haj, maj palal, katar o Balázs Orbán, pa o but prinʒardo tradinitori Ika.

---

E paramići le thanesqi

E diz sas phandli verver pakǎimatenθe popularo, haj pakǎlas pes maj anglal ke sas brakhli jekhe zoraθar kaj na dikhǒl haj ke nići jekh bar paruvdi pesqe thaneθar na daśtil te aćhel bi te avel pedepsime. Pala jekh andar kadala paramićǎ popularo, o asǎvari savo beśelas telal ol pogǎ la dizaqe, xolǎme ke lesqi rromni sas khanili, vov kamlǎs te pharavel o muj d-and-o nordo la dizaqo vaś kadaja te perel p-o asǎv haj te peravel les, ama numaj so azbajlǎs le vasteça ol barra, ke lesqe vasta śukile, haj jekh baro briśind peravdǎs o asǎv haj mudardǎś le asǎvaresqe rromnǎ. 

Aver paramići phenel ke, vaś ke kerdǎś jekh pario, jekh terno astardǎs te peravel o vïrfo la dizaqo, ama sas peravdo p-o than jekhe jagaθar d-and-o ćeri. Kadala paramićǎ haj leʒende inkerde and-o folkloro haj and-o popularo pakǎipen brakhle e filatǐn katar laqo palutno peravipen. 

Sas vi paramićǎ pa o vazdipen la filatǐnaqo. Pala jekh andar lenθe, kadaja sas vazdini katar niśte manuśa zorales de bare. Kadala sas „kadja de bare ke jekh andar lenθe beśelas jekhe punreça and-e len haj delas pesqe amales barra, savo tholas len and-ol zidoja le turnosqe andar o vïrfo le plajesqo”.

Sa kadja, maj phendǎs pes jekh paramići pala savǎθe e zid sas vazdini jekhesθar andar ol maj bare le armataqe le thagaresqe Póka, savo naślǎs andar e Diz  Balvanyos, ama na ʒivisardǎs but vremǎ kothem vaś ke sas mudardo ande jekh maripen paśal. Lesqo anav si inke inkerdo sar o anav jekhe thanesqo „O Vazdipen Phuvǎqo le Pókasqo” paśa o drom kaj inkerel karing o Tïrgu Sekuicko. 

Pala jekh paramići, jekh vremǎ, jekh manuś zorales baro phakença gelǎs te beśel and-o turno, haj pala lesθe jekh baro sap, savo sas kadja de baro, ke phuvdǎs pesqi pori trujal o turno haj mukhlǎs pesqo śero tele kaś te piel pani andar e len. Kadava kerdilǎs xulaj le thanesqo, haj e paramići phenel ke varekana jekh kavaleri kaj buśholas Ika o Viteazo, avilǎs de dural haj mudardǎs le sapes.