E Filatǐn Sturdza andar o Mikläuśeni

Numaj 20 kilometrojenθar katar o foro Roman, and-o ilo jekhe parkosqo romantiko, arakhesa jekh than cïrdino andar ol paramićǎ: e Filatǐn Sturdza andar o Mikläuśeni. Jekhe istoriaça pherdi manuśença kaj uimien tut haj o aero jekhe epokaqo kaj e eleganca haj o xakǎripen sas maj but rig andar ol bukǎ kuć haj ol bukǎ le uće soćietetaqe, te aves k-e filatǐn katar o Mikläuśeni si jekh śukar śajutnipen te dikhes vremoja nakhle, pande zor la gogǎqi. 

Vi kana e istoria le mośiaqi zinzol ʒi and-o śeliberś XIV, e maj laćhi vremǎ le thanesqi si ande sakodoja vremǎ kodolaça kana beśle kathe o Ʒeorʒe Sturdza haj e Maria Gika, e ćhej le bare manuśesqi politiko, o Jon Gika. Kadala vazdine e filatǐn de akana kaj si and-o stilo gotiko, maśkar ol berśa 1880–1904 p-o than jekhe purane konakosqo vazdino and-o berś 1755.

Ol lava la familiaqe Sturdza, „O śukaripen strafǎl ande savorre thana”, xramosarde and-e ćhib latinisko pe savorre facade le filatǐnaqe. Kadala sas jekh ekspresia kaj sikavel sǎ vaś e atmosfera and-o stilo „Belle Epoque”, savo sas kathe and-ol berśa anglal te aven ol bare marimata. Ame daśtias te gogisaras amen, kana phiras pand-ol salonoja eleganto, ol bare śerutne manuśa le vremǎqe save avenas k-ol baregesa kulturalo, organizime katar e familia Sturdza-Gika: o Thagar o Karol o Jekhto, o Mihail Kogälnićeanu, o Ʒeorʒe Enesku, o Nikolae Jorga haj but aver. 

O Ʒeorʒe Sturdza haj e Maria Gika sas len numaj jekh ćhej, e Ekaterina. Aćhili birromesqo de terni, pala o meripen le Śerbanosqo Kantakuzino, kadala na-s la ćhavorre, ama lilǎs pesqe väros, o Matej Gika Kantakuzino, savo areslǎs kana barilo jekh andar ol bidaraqe manuśa le aviaciaqe romïnisko. Kana avilǎs o maripen, kana voj telǎrdǎs andar e filatǐn kaś te garavel pes k-o Roman, e Ekaterina xastravdǎs but bukǎ but kuć, lila kultosqe haj bukǎ khangerikane, save dinǎs len le Mänästirǎqe Katar o Mikläuśeni.

E zor kadale ʒuvlǎqi vaś e istoria laqe prǎphurenqi mukhen amen, ande amare gesa, te daśtias te dikhas kadala bukǎ. E Ekaterina si vi kodoja savi, and-o berś 1947, dinǎs le Episkopiaqe le Romanosqi e filatǐn Mikläuśeni, o  parko haj e khangeri ktitorime katar laqe prǎphure kaś te avel kerdi kathe jekh mänästirǎ dajorrenqi. Karing o agor laqe ʒivimasqe, kerdilǎs dajorri, haj sas la o anav e dajorri Makrina.

E Biblioteka Mikläuśeano sas jekh kolekcia partikularo kerdi andar kam 60.000 volumoja, maśkar kadala lila śukar haj purane haj but edicie prinćeps vaj but raro. Kadaja sas kerdi katar o logofäto o Dimitrie Sturza haj lesqe ćhave, o Kostake Sturza-Śkeianu haj o Aleksandru Sturza-Micläuśanu, haj vi o ćhavo le palutnesqo, o  Dimitrie A. Sturza, śerutno manuś kulturaqo haj sas preśedinto le Akademiaqo Romïnisko.

E kolekcia sas la vi lila romïnisko (kam savorre edicie prinćeps le śeliberśenqe XVIII haj XIX, kopie paśe savorre kronikenqe romïnisko, haj vi inkalimata avri, ori manuskrisoja reliʒioso andar ol śeliberśa XVI-XIX), haj vi avrutne (but edicie prinćeps andar e literatura europǎno, xramosarimata filosofiko andar e antikiteta haj o evo medio, bukǎ istoriko vaj saven si len vareso moralo vaj reliʒioso, haj vi kolekcie revistenqe). Savorre kadala volumoja sas but kuć, vi materialo, haj maj but kulturalo: trin andar ol panʒ jekhto amboldimata ande rumunikani ćhib, save si prinʒarde (katar o agoripen le śeliberśesqo XV haj vi andar o śeliberś XVI) aven katar o Mikläuśeni vaj Śkeja: e Psaltirea Śkeiano (kam 1500-1559), e Psaltirea Voronecǎno (kam 1500-1559) haj Kodeks Sturdzanus (1580-1619).

Bezexalenθe, numaj varesave mie lila daśtisarde te aven line palem andar e kolekcia, haj von si ages k-e Episkopia le Romanosqi, k-e Biblioteka Universitaro andar o Jaśi, haj varesave lila si k-ol Arhive le Statosqe. But volumoja but kuć xasardile biurmaqo maśkar ol berśa 1944-1945, kana e Ekaterina Sturdza Kantakuzino garavelas pes k-o Roman. Ol lila save e Ekaterina daśtisajli te xastravel len sas maj palal line katar e Sekuritatǎ haj rimosarde but nasul. 

Ande amare gesa, e filatǐn si kerdi kuć le bute evenimentojenθar kerde le ćhudimaça andre le komunitetaqo, savi kerel palem e atmosfera le vremojenqi nakhle. Ol manuśa save aven te dikhen la, daśtin te ʒanen savorre paramićǎ la mośiaqe Mikläuśeni katar ol sikaitorǎ but laćhe, daśtin te beśen and-o Kher Makrina - jekh vazdipen istoriko kaj si paśa e filatǐn, daśtin te xan k-o restauranto le Filatǐnaqo haj daśtin te telǎren khere suvenirojença vaj xamatença le thanesqe but laćhe. 

Andar o berś 2024, e Filatǐn astardǎs jekh baro proćeso nevǎrimasqo savo zinzola pe maj but de 24 ćhona.