E reformato khangeri andar o Gidfaläu

Vazdini trujal le berśesqo 1236 si trjardi katar forifikime duvalenθar, I khangeri phiravel o anav fiesavǎqo vazdipnasqo maśkar kasθe nakhlǎs: malaves kathe influencie romanea, gotikane, renasćentisko thaj borke palutne, p-o jekh kotor andar fiesavi epoka.

Andral pesθe, arakhesa jekh garavdo molipen: ol pagǎrimata le fresćenqo medievalutne andine dudǎθe astarindoj le berśeça 2016. Jekh partikulariteta si o biaćanuntno modo sar si rangǎrde ol sćene andar o ʒivipen le Isusqo – and-i jekh kronologikani ordinea amboldini, buki kaj aćhǒl jekh mistero.

Opre and-o koro dikhesa ol fragmente andar jekh seria fresćenθar andar o ćiklo le phurane paramićenqo le Svuntones Ladilsau: O Baxtǎripen, o Telǎripen andar i Oradea, O tradipen la ośteaqo, o Maripen le kumanença. I phurani paramići phenel ke o Svunto Ladislau na kamlǎs nijekhvar te phirel o thagarni korona, tha’ kerdǎs pala o kamipen le magǎrenqo te traden len. Savaxt na kamlǎs te phirel I thagarni korona sumnakutni, katar I phuv, vov kamindoj jekh korona ćerosθar, o pakǎvipnasqo semno thaj pesqo kreśtino keripen.  

Lośar tut le malavipnesθar le nakhlo vaxteça thaj le spiritualo energiaça kadala khangerǎqi, thaj k-o agor le phiripnasqo nakh and-o tikno muzeo paśal, kaj si kerdino andar o generalo Kzetz Janos – jekh śerutno personaźo le magarutni revoluciaqo andar o berś 1848, kaj thovdǎs maj pala o śero le Fakultaki vaś i Inʒineria militaro andar I Arʒentina.

---

E reformato khangeri andar o Gidfaläu 

Kadaja khangeri haj sas katoliko maj anglal, vazdini kam and-o berś 1236, si trujardi zorale zidurenθar, haj primisardǎs jekh nevo vazdipen palal jekh aver vazdipen, dikhlindoj pes p-e laθe fiesavo purano istoriko vaxt. Akana le khangerǎ si la vi urme katar o stilo romantiko, gotiko, renasćentisto haj jekh cïira maj palal, vi baroko, kana phenel pes pa e orga.  Laqo mekanismo sas paruvdo akana 150 berśa, ama o kaśtutno moxton si kam d-andar o berś 1817.

E khangeri si akana sar jekh kher le pakǎvnenqo kaj si reformato, de andar o sekolo XVI.

---

E legenda le Svuntone Ladislavosqi

Dume miśto, kaj kovlǎren o ilo pand-o xurdorrikano felo le artistiko kerimasqo, aśtin te aven sikavde and-e freska kaj si and-e kotorenθe haj aśtil te dikhel pes ages and-o koro la khangerǎqo haj savo sikavel le Svuntone Ladislavos. 

E zor le Devlesqi si sikavdi sar jekh vast kaj del pes tele andar o ćeri, trujardi jekhe koronaθar, vast savo baxtǎrel le Svuntone Ladislavos anglal e khangeri kaj si la śtar turnurǎ - o sikavipen medievalo klasiko le khangerǎqo episkopalo katar e Oradea. 

E legenda phenel pa o Svunto Ladislav ke na kamlǎs nićijekhvar te ovel kerdo thagar, ama akćeptisardǎs so kamle ol magiarǎ - te tradel len vov. Anda kodoja vov thodǎs pes kontra savaxt te phiravel e somnakutni korona, e themutni, la phuvǎqi, kamindoj te avel les jekh korona and-o ćeri, sar semno pesqe pakǎimasqo haj pesqe bukǎqo kreśtino.

O piktori sikavel kadaja buki haj kerel e korona paśal o svunto, and-o vast jekhe sluźitoresqo kaj dikhel le grastesθar.

---

O Czetz János (1822 – 1904)

Kana inklǒs andar e bar le khangerǎqi, pand-o turno le klopotniçaqo, kerdo and-o berś 1787, arakhes jekh tikno muzeo kaj si kerdo vaś o generalo Czetz János, biando and-e kadaja komuna. Vov sas jekh ʒeno importanto vaś e magiarikani revolućia andar o berś 1848 haj savo, maj palal, kerdǎs o astaripen le Fakultatǎqo vaś e Militaro Ingineria andar o them Argentina.