E khangeri reformime Biborceni

E khangeri reformime andar o gav Biborceni inkerel pikturǎ duvaresqe but laćhe artistiko anda savenθe si sćeni andar o ćiklo la paramisiaqo le Somnale Ladislauosqo, piktime k-o astaripen le śelberśesqo XV. Ol istorića artaqe rodine but ol fresći haj thovdine len maśkar ol duvaresqe pikturi prinʒarde and-e Romïnia, Ungaria, Slovaćia, Austria haj Slovenia.

E khangeri sas vazdino ande maj but kotora bute buxlǎrimatença. O maj purano kotor la navaqo si kodova vestiko, katar o agor le śelberśesqo XIII-lea - o astaripen le śelberśesqo XIV. E rig estiko vazdinǎs pes k-o astaripen le berśesqo 1760, haj o buxlǎripen sudiko la navaqo andar jekh korpo antreosqo kerdǎś pes and-o berś 1897.

O vazdipen la klopotnicaqo inkerdǎs 10 berśa haj astardilo and-o berś 1783. And-o turno inkerel pes jekh purano klopoto kerdo and-e prinʒardi turnätoria le meśterosqi János Kiss andar o Somnal George, and-o berś 1797.

---

 

Sigo pala so gelǎn and-e khangeri, p-o duvar nordiko, dikhesa e freska śukar sćenença andar e Paramisi le Somnale Ladislauosqi. Ol sćeni inkerde sikaven and-e opruni rig varesode kotora andar grasta, kaj anen amenqe gogi pala so sas anglal e sćena Telǎrimasqi k-o maripen. E sćena Marimasqi katar o Kerlés haj e ścena Naśimasqi pal-o Kumano na si xulavde katar o bandoo xurǎjimasqo vertikalo, ama si xulavde feri jekhe śukar kerde kaśtorrenθar, haj, bezexenθe, e sćena Marimasqi maśkar o Ladislau haj o kumano andar e teluni rig le duvaresqi si rimosardi maj sǎ. Andar e  sćena O Ćhinipen le Kumanesqe Śeresqo maj daśtin te dikhǒn feri o śero koroanaça le Ladislauosqo, e ćhejorri kaj del te malavel zorales  haj varesode xurǎjimasqe kaśta kaj sikaven o than kaj keren pen kadala bukǎ.

And-o Maripen katar o Kerles si vi o kotor ande savesθe si ćorrdi e ćhejorri le kumanosθar. Ol artaqe istorićǎ pakǎn ke e Paramisi le Somnale Ladislauosqi katar o Biborceni si andar e piktura italiano trećentisto, haj si but paśe katar ol bukǎ artistiko katar Bijakovce, andar e Slovaćia.

E khangeri Reformime andar o Biborceni na si feri jekh devlikano vazdipen, ama vi jekh ćaćaripen ćaćo la istoriaqo haj la artaqo medievalo.

---

 

O ʒivipen le manuśenqo kathar si zorales phanglo le naturalone bukǎnθar mineralone paněnqo. Ol anglune informacii ke si panǎ mineralo haj kadala pien pen si inke de kana sas ol romanǎ. Berśenθar, ol panǎ mineralo labǎrde pen but, haj ol ʒanglimata ke kadala sastǎrenas le manuśen denas pen maj dur, maj butvar de cele, muj mujesθe, avindoj kana haj kana ćak paramisǎ. O barrǎri haj o poeto István Prázsmári andar o Baraolt thovdǎs and-ol rimi e eksplikacia popularo le cirdimasqi le mineralone paněnqi and-o basmo Biborcz.

Kadja, e paramisi phenel ke anglal, and-o veś, sas o kastelo varesave sunesqe ʒuvlǎnqe. O xulaj le thanesqo bućholas Tiborcz vaj Biborcz. Lesqi zor sas bari haj zinzarelas pes opral sa o them (e Depresiunǎ le Baraoltosqi). Kamlǎs anda pesθe jekh sunesqi ʒuvli de paś-o lako e Somnal Ana. O anav la ʒuvlǎqo sas Faila.

„Avava kiri ʒuvli, phendǎsas e ćhejorri, feri kana barǎresa kadja, pani andar e phuv. Kana thovava man ande lesθe ći phurǒvava nijekhvar, haj kana piava andar lesθe, avava orikana sasti, haj o mulipen la koasaça ći daśtila te lel man nijekhvar”. O Biborcz uśtǎvdǎs le punreça p-e phuv haj o pani xutilo opre. „Daśtis te najos”, phendǎs vov. Pala kodoja dǎs le sumnajakune rovlǎça and-e phuv haj jekh aver izvoro paněsqo xutilo, haj e ćhejorri pilǎs andar lesθe haj kamlǎs te prandel pes leça. Kerde jekh baro biav ke aśundilo and-e lumja haj atunćǎθar ol nasfale roden ol sastǎrimasqe panǎ kathar. Jekh izvoro bućholas Biborcz, katar si vi o anav Biborcfalva (Biborceni), haj okolaver izvoro bućholas Faila.

---

Kana areslǎn k-o Biborceni si śerutnes te zumaves o mineralo pani kaj thavdel ke kodola duj xainga publiko andar o gav vaj te dikhes ol aćhilimata la dizaqe Tiborcz, kastelo kerdo and-e maśkaruni epoka angluni. Haj kana kames te ʒas maj dur kathar daśtis te xas k-o restaunaro le kastelosqo Daniel andar o gav Täliśoara vaj te ʒas karing o Baraolt kaj te dikhes o Muzeo la Depresiunǎqo Baraolt. 

Kana sas gata vaśe jekh phiripen atunći daśtis te pherǎres kire phirimata dikhindoj ol Keji le Vïrgiśosqe.