E Mänästiră Putna

Ande jekh rǎt kali, kana o Daniil o Sihastro mangelas pes ande pesqi kilia, areslǎs lesθe o Śtefan-Vodä. O Sihastro ingerdǎs le rajes ande jekh ućo than paśuno, katar sikavdǎs lesqe niśte duda, and-e xarr, haj katar aśunenas pen devlikane gilǎ. Atunći o Sihastro phendǎs le xulajesqe ke kothe trebal te vazdel jekh mänästirǎ andar savǎθe te del pakiv le Devlesqe Dajorrǎ. 

O xulaj aśundǎs lesθar haj ćhutǎs o temeliaqo barr la mänästirǎqo and-o 10 julie 1466. Ol bukǎ inkerde trin berśa.

E Putna le Śtefanosqi-Vodä sas la jekh śukar andruni haj avruni piktura. O vojevodo dǎs la mänästirǎqe spećialo xakaja. E obśtǎ sas putardi sar jekh śkoala informalo, kaj siklǒlas pes greaka haj slavona, retorika, loʒika, khangerikane gilǎ haj vi astronomia, haj vi suvipen, kaligrafia, ikonografia, ćhinipen and-o kaśt haj ćeramika.

K-e „Jekhto Serbarǎ le Lahïkurenqi Savorre Thanenθar” and-o berś 1871 avile ol bare gogǎle lahïkuri: o Joan Slavići, o Mihaj Eminesku, o Ćiprian Porumbesku, A. D. Ksenopol, o Mihajl Kogälnićǎnu, kaj kamenas o jekhunipen kulturalo le lahïkurenqi haj haj pala kadaja kerdǎs pes o jekhunipen savorre lahïkurenqo ande jekh korkorro them.

Pal-e Unirǎ, k-e Putna kidel pes sa o gi lahïko, and-o anav le Śtefanosqo o Baro, o vojevodo-ikoana, simbolo kamimasqo haj sperancaqo le poporosqo. Avindoj kathe, o Thagar Ferdinand la Thagarnǎça Maria, k-o 16 mai 1920, phendǎs: „E Kilia haj e Parni Diz, k-o xasaripen savenqo ćhordilo o rat andar kiro ilo, si amare”.

O komunismo andǎs phare phangle droma anda e mänästirǎ, ama voj inkerdǎs pes sar ćentro ogesqo haj kulturalo la Moldovaqo. Vi ages kathe inkeren pen evenimentoja anda o poeto o Mihaj Eminesku,  konferince anda o akademićiano o Zoe Dumitresku Buśulenga,  – kälugärime sar e Dajorri Benedikta, savǎqo limori si k-e mänästirǎ, haj internacionalo simpozionurǎ  istoriaqe.

Daśtis te dikhes o Muzeo la Mänästirǎqo, ande savesθe si jekh barvalipen khethano but kuć: jekh andar ol maj kuć kidimata suvde bukǎnqe and-e tehnika bizantino andar o sudo-esto la Europaqo, lila, bukǎ andar rup, bukǎ kultosqe haj jekh replika pala o xanro le Somnale Śtefanosqo o Baro kaj si and-e Sala armenqi le Muzeosqi Topkapi andar o Istanbul, Turćia.

---

E paramići le thanesqi

But paramićǎ phanden pen le thaneça haj le evenimentojença kaj kerde kaj e Mänästirǎ Putna te avel kerdi.

Maśkar kadala, e maj prinʒardi paramići si kodoja pala o phuro sihastro o Daniil o Sihastro. Kadava, dinindoj duma ćoral le vojevodoça le Śtefanoça o Baro, kerdǎs les te vazdel paśal, p-e śukar xarr la Putnaqi, jekh mänästirǎ. Kana kerela kadaja buki o vojevodo, pala sar phenel o Daniil o Sihastro, o Del vazdela lesqe ande sǎ so kerela.

Jekh aver paramići si pala e dećizia le Śtefanosqi te kerel e Mänästirǎ Putna maśkar jekh maripen xasardo haj jekh lino, haj o vazdipen laqo pala solduj evenimentoja.

---

O jekhinipen le pikturenqo

Pala sar phenel o kronikari o Jon Nekulće, and-e Putna andar e epoka śtefaniano sas vi śukar bukǎ haj vi piktura andruni haj avruni but śukar. O kronikari aćhilo bimosqo anda sar sikadǒl e mänästirǎ kaj sas dini sǎ sumnakajeça, kaj o makhlipen haj ol somnakajarde bukǎ khuvenas pen but laćhes.

Jekh kotor andar e oriʒinalo piktura sas phanglo, ande jekh ges biprinʒardo, opral o udar kaj ingerel andar o pronaoso and-e kamera limorǎnqi, kaj si jekh tikno ćaćaripen le bare podoabaqo kaj sas.

---

But kuć barvalimata

K-e Putna si but kuć barvalimata sar ol Tetraevangelǎ, andar savenθe o maj śerutno si o Tetraevangelo xramome katar o monaho Nikodim, andar jekhto kidipen manuśenqo la Putnaqo. P-e patrin 266 p-ol zeja laqi si o maj prinʒardo portreto le Somnalesqo Śtefan inkerdo andar pesqi vremǎ. 

Paśe kadava, k-e mänästirǎ si vi o Tetraevangelo bianavesqo haj vi o Tetraevangelo dino katar o logofäto o Petru Albotä. 

Daśtis te maj dikhes vi o maj purano kaśtuno truśul inkerdo andar e Moldova haj vi jekh andar ol maj kuć broderiaqe kidimata and-e tehnika bizantino andar o sudo-esto la Europaqo.