Tradicionalo khera and-e lokalitată Biertan

Dikh amen and-o Biertan, jekh andar o jekhto komune sikavde lilença (ofićialo) and-o Ardealo haj śaj ke e maj śukar andar lenθe, savi si and-o Patrimonio la lumǎqo UNESCO, kaj si vi e vazdini khangeri andar e lokalitatǎ, e korkorri diz andar e Transilvania, savǎ si la trin rendurǎ zidurǎ arakhimasqe.

 

De sar ʒas and-e lokalitatǎ, dikhesa sar o gav inkerdǎs pesqo śukaripen maj d-anglal: purane khera kaj si but miśto inkerde, save sas vazdine and-o stilo baroko andar e Transilvania, thule zidurença, uće portença, barrutne vazdimatença, karamida haj bange akoperiśoja, ućharde ciglaça sar xlagǎ maćhesqe. Dikhesa ke but andar lenθe si śukar kerde, si len facade rangǎrde miśto (kolorime) haj vi lulugǎ, geometriko desenurǎ vaj desenurǎ rezaça. Savorre ćorren kire jakha haj khethanes keren jekh buki but importanto, savi kerel barvali e tradicia and-ol maj uźe forme laqe.

 

Kana phiresa p-ol tango droma, dikhesa ke savorro gav aćhilo biparuvdo le vaxtesθar haj si eksemplo de jekh arhitektura gavesqi kaj si but kolorime haj ingerel tut and-jekh vremǎ maj anglal. Ʒa and-o maśkar le manuśenqo haj dikh so śukar kultura si len haj so obićejurǎ si len kathe haj aśtis te dikhes len vi tu, anda kodoja ke savorro vazdipen le komunaqo de ages si vaś o turismo haj o ʒivdǎripen le bukenqo kaj kerenas pen maj anglal.

 

Dikh o jekhipen le Biertanosqo haj aćh jekh ćïra kothe, kaj keren pen forurǎ, kerel pes tradicionalo xaben, aśtis te dikhes arta haj atelierǎ le butǎrnenqe kothar. Telǎresa but maj laćhe gieça haj o drom aćhela and-o kirro śero vaś but vaxt.

 

---

Istoriko informacie

O Biertano sas sikavdo and-ol lila and-o berś 1283. E istoria kadale lokalitatǎqi astarel pes de kana ol saśǎ sas kolonizime and-o maśkar le sekolosqo XII, save avile kathe ke akhardǎs len o thagar Geza, o dujto, kaś te pazien ol graniće andar o sudo le thagarimasqo, kontra le otomanenqo uśtǎvipen, ama vi te buxlǎrel o than vaś ol love.  

O Biertano sas o than kaj beśenas ol episkopǎ saśǎ, vaś trin sekolurǎ (1572-1867), o thana le praxomasqe le episkopěnqe arakhen pen akana and-o Turno le Mausoleosqo. 

Kadava istoriko monumento si importanto vaś savorro than le saśenqe kolonizarǎqo andar e Transilvania haj sas vazdino maśkar ol berśa 1493-1522.

---

 

E paramići le thanesqi

Phenel pes ke and-e vazdini khangeri sas jekh phandavipen (karćera), kaj ol murśa haj ol ʒuvlǎ save na maj xakǎrenas pes maśkar penθe sas phandavde le raśajesθar kam śov kurke, kaś te laćharen penqe bukǎ maśkar penθe. Ol murśa haj ol ʒuvlǎ save na maj xakǎrenas pen maśkar penθe sas ande kathe, phandavde ʒi k-o śov kurke katar o raśaj le thanesqo, godisarindoj ke laćharena penqe bukǎ maśkar penθe, haj na xulavena pen. Aśtil te dikhel pes sar jekh nasul suno, ama ol lila sikaven ke kadaja forma sar laćharenas pen ol bukǎ maśkar jekh murś haj pesqi ʒuvli, „le prandimasqo phandavipen”, ʒalas but miśto haj and-e 300 berśa sas numaj jekh xulavipen (divorco).

---

E arhitektura le kherenqi

Ol khera andar o Biertano si len jekh dïlgo istoria, astarindoj de andar o medievalo vaxt, kana o gav astardǎs te barǒl. And-o sekolo XVII-to, o gav kerdilo jekh andar ol maj importanto komerćialo ćentrurǎ kothar haj but manuśa kaj beśenas othe kerde penqe thana kaj te inkeren e marfa haj bare khera sar sas le negustoren. Maj but khera andar o gav sas vazdine and-o tradicionalo stilo le saśenqo, barrutne zidurença, karamida haj bange akoperiśoja, ućharde ciglaça haj si sar xlagǎ maćhesqe. Aver andar lenθe si kerde but miśto, lulugença p-e lenθe but śukar haj geometriko desenurǎ.