O Konako Kovats Miklos

Sam and-o gav Nisipeni andar o źudeco Satu Mare, ke numaj varesode kilometrurǎ katar ol granice le themesqe la Ungariaça thaj Ukrajniaça. Kathe malavesa jekh ćaćo than le paramićenqo rajkane.

O konako le Berenczei Kováts Miklós sas vazdino k-o agor le XIX-to śelberś k-o kamipen lesqe dadesqe kaś te thon les jekh ućhardi opral le śeresqe, sar kadja sar o kolaver ćhavo Sándor, mośtenisardǎs o konako kaj si kǎr pa’o drom. 

O sasto than inkǎrel tut te dikhes suno, thaj o melanźo stilulenθar arhitekturalea, suvǎrde prasaça p-e facada le edifićiosqe, kerela tut te xakǎres o molipen thaj o barederipen lesqo. O konako si jekh filastrin vaxtesθe, kaj putarel pes angla tuθe sar jekh kreacia eklektiko isindi anglal lesqo vaxtesʒe. K-ol kodola vremuri, o vazdipen andinǎs o xamipen la soćietaqi sosqe inke na sasas kerdini vaś jekh kadalesθar manifesto artistiko. Ages, fala tut ćaćes ke na-i aćarutnes o paśalipen maśkar o neogotiko le turnurosqe, influencea Art Nouveau thaj o stilo Secession le facadaqe? Śaj ke nići - vi maj but - dikhes śukar e ingenioziteta le arhitekturose savo kerdǎs dinkǎl le kanoanenθar la vremiaqe.

O andipen la godǎqo la familiaqe Kováts maj inkǎrel pes vi maśkar jekh altaro bi maj dikhlo, and-e forma piramidaθar, thovdino p-o jekh tikno plajn and-o ćimitiro kathar. E forma thaj maj but lesqo thovipen k-o ućaripen phenel, inke jekh var, o than privilegiime le kadalenqo and-e komuniteta thanutni.

Kathe, and-o than kaj xramosardǎs pes o palutno kapitolo andar o ʒivipen la familiaqo Kováts si o laho momento kaś te agorisares tuqe kǒ phiravipen, barvalo la paramićǎça le destinosqe le kodole vaś savenθe kadava konako sas ”khere”.

I rajkani reśedinca sas vazdini and-i perioada le historismuresqi thaj le eklektismosqe, kaj nakhavde o baro barǎripen le filatinenqi vazdipmata. And-o nakhlo vaxt, o konako daśtilas pes te avel sikavdo sar jekh ćaćo ”kultikano ćentro” savesθe sas jekh bari biblioteka, tha vi jekh kolekcia vaś artaqe bukǎ.  

O eklektikano stilo sas lilo thaj ingǎrdo maj dur and-i kodoja epoka thaj regiunia katar o rajkanipen andar I maśkarutni klasa. Kadaja perioada avel angle maśkar o kamipen andar ol filatina thaj sikavel jekh vazdipen pherdo romatismosθar, anindoj khetanes ververutne arxitekuralutne stilurǎ: o neogotiko dikhel pes and-o turno, jekh śerutno elemento kadelsqo stilosqe, tha vi and-ol kadrane le filastrinenqo, and-o vaxt so o sećessiono rodel pes and-ol frontoane. 

I familia Kovats si andar I regiunea Borsod andar I Ungaria. Lenqo anav sas o jekhto var dikhlo and-o XVIII-to śelberśesqo, thaj and-ol oficialutne lila andar o XIX-to śelberśesqo. 

O Konako si le rajesqi Brenkzei Kovats Miklos thaj si angal le kodolesqe pesqe phralesqe, o Sandor. Kadava siklǎrdǎs I kris thaj sas membro and-ol kamere le thagarne barǎqi, haj sas les jekh śerutno rolo and-i societeta. Sas jekh phuvǎqo xulaj but pakivalo, kadja ke pesqi mośia ʒalas miśto, thaj kadja sar phenen ol gavutne, kadava sas les savaxt jekh laćhipen andar ol manuśa kaj kerelas khetanes buki lença. Sa kadja o Miklos sas prinʒardo andar lesqo kamipen te barǎrel grasta, thaj lǎs but kurse and-o kadava vaxt.