E Filatin Ugron

Jekh durǎdi historiaça, tha pherdi evenimenturenθar fasćinanto, e filatin Ugron andar o Zäu Umalesθar si o so maj prinʒardo andar e zona andar lesqi struktura sar ”filatin-kalendaro” kaj sikavel maśkar ol elementurǎ arhitekturalo, ol uniteturǎ vaś o ginipen le vaxtesqe. Lesqi paramići palem kerel jekh rig andar e historia le vaxtesqe kana ol rajikane familie magǎrutne sas and-e glorja. 

O István Ugron, kodova katar phanglel pes o anav le filatinesqe, sas jekh śerutno manuś politikano le vaxtesqe, tha’ vi jekh baro kolekcionaro artaqi, e filatin isindoj jekh var e gazda jekhe operenθe artaqe but bari molipnaça. Vi o vazdipen le filatinesqe phanglel pes sa katar lesqi personalitetaθar, isindoj vi jekh romantiko leʒenda kaj phenel ke vov sas vazdino andar o kamipen le kontesqe vaś jekh thagarnǒrri dural.  

Sar maj but monumenturǎ sar si kadava, e historia palutnes dećeniosθar le filatinsqe sas jekh pherdo xolimasθar thaj bi romantismo. Sas, rig p-o rig, śentro vaś e kolektarea le ćerealenqo, śkola primaro, ćkola vaś ol bukǎrne agrikolo thaj ćentro vaś plasamento. And-ol amare gesa, ol autoriteturǎ keren but buki kaś te na aresel pes k-o lesqo pheravipen thaj te arakhen solucie kaś te del les palem o strafinǎripen thaj o farmeko kaj sasas les anglal.

Phendi mujeça p-ol dromorra le gavesqe, e paramići le vazdipnasqe la filatineqe si lan maj but variante, thaj o śaśimos laqo na prinʒanel pes, tha’m sar si sea kodola aver leʒende, si lan jekh farmeko ćhutino rigaθe. Sar phenel kadaja, o István Ugron kamelas thaj phirelas pala jekh andar ol ćheja le carosqe o II-to Nikolae. Phenel pes ke o ambasadoro phirelas pala’i thagarnǒrri bute varenθar, zumavindoj te kerel la lośali. Ko laqo kamipen, Ugron thovdinǎs p-o dromorro kaj uśtel vi ages ʒi ko filatin lovorre sumnakutne. K-o maśkar la bukǎqo, e thagarnǒrri na maj kamlǎs thaj manglǎs ke ol love te aven thovdine p-o kanto, sosθar lenqo molipen te avel maj baro thaj konik te na uśtel p-i koroana le thagaresqe kaj sasas xramosardi p-i moneda. Kana astardǎs palem te kerel o dromorro, o István Ugron aćhilo bi lovenθar thaj sasas kerdino te mukhel pes bukǎθar thaj te na maj phirel pala’i thagarnǒrri, sostar na maj daśtilǎs te kerel laqo kamipen. Na pala but vaxt e thagarnǒrri muli khetanes pesqe familiaça and-o vaxt la Revoluciaθq Rusisko and-o berś 1917, mukhindoj le kontes ïndolijme andar sasto lesqo ʒivipen.

E filatin sas vazdino k-o astaripen le XX-to śelberśesqo, maśkar ol berśa 1908 thaj 1912, phanglindoj maj but stilurǎ, maj but isindoj o kodova gotiko thaj neoromaniko. K-i lesqi projektarea maj sas, paśal o István Ugron, arhitekturǎ thaj inʒinerǎ but prinʒarde le vaxtesqe ( Lajos Pakei, Janos Banffy thaj Gyorgy Konkz), thaj vi maj but bukǎrne thaj skulptorǎ pokinde katar o Ugron kaś te keren ol dekoracie, ol blazoane thaj e but bari śopni spiralato andral. Vazdino and-o forma la grafemaqo L, kaj si dïlgo 50 metrenθar, e filatin sas dekorime turnurença ververitne formenθar, thaj ol facade si len terase ververe formença. E facada si bareder, rezalitença, blazonença kerdine barresθar thaj neogotike filastrina. Cïra fotografie epokaθar kaj maj si sikaven e eleganca thaj o barvalipen le mobilieresqo kaj śukarǎrelas andral le filatinesθe. 

Ol turisturǎ kaj aresen and-e zona daśtin te lośaren pen vi katar jekh phiripen ke Rezervacia Natiralo o Buźoro Stepaθar - Zäu Umalesθar, jekh than proteźime jekhe suprafacaça 3,49 ha, thovdini k-ol 450 m altitudinaθar. Si o so maj uśo than andar e lumja kaj o buźoro stepaθar daśtilo te barǎrel, thaj p-o than la rezervaciaqo si kam 350 spećienθar plantenθar jekhutne, Isindoj jekh luludi delikato, kaj luludǎrel numaj 7 gesa p-o berś, o buźoro stepaθar fasćinil thaj lośarel berś de berś ol turisturǎ kaj alosaren te dikhen e rezervacia.