E Filatin Kemény

P-o malo le pajesqo Arieś, k-e 50 km katar o Kluź-Napoka, and-o gav Lunkani, ućarel pes jekh vazdipen kaj beśel märturia le nakhavipn le vaxtesqe. Pala oxto śelberśenqo historiaθar garaven pen maśkar ol ol zidure le Filatinesqe Kemény-Bánffy save, te dela duma, phenela amenqe paramićǎ le nakle vaxtenqe kadja durǎrde ke ages amari godi paś ke na maj daśtin te inkǎrel len. 

E historia le gavesqe Lunkani si phangli katar e kodoja le filatenisqo thaj le mośienqo penqo, sosqe but śelberśa ol thanutne le gavesqe sas ol jobagea le domeniosqe. Ol destine le familienqe save xulajardǎs len phangle pen zorales le bari historiaça, thaj fiesavo baro evenimento xramosardǎs jekh patrin vi and-e paramići le filatinesqe. 

Ol raja la familiaqe Kemény sas lekj śerutno rolo and-e soarta la Transilvaniaqe, thaj andar ol manuśa save sas ol xulaja le filatinesqe sikavel pes o prinćipe Ioan Kemény, savo sasas dikhlo jekh andar o maj bare murśa politikane la vremǎqe. And-o XIX-to śelberś paruvel pes o xulaj thaj avel aver bari familia rajkani, Bánffy,, tha’ pala jekh xarni perioada barvalimasθar, ol marimata thaj o komunismo peravelales ćaćes. 

Ages daśtis te dikhas numaj ol puknǎ, tha’ vi kadja e Filatin Kemény-Bánffy phenel amenqe jekh lungo historia, jekhe pivipnasqe le rajkanipnasqe muli but angle, savi si te aśunas lan! 

And-e pesqi perioada gloriaθar - XVII-to śelberś, kana xulǎrelas e familia Kemeny, o giravipen and-e filatin kerelas pes andar sa kadava than sar ages, tha’ sasas arakhardi vi jekh poartaθar but bari, maśkar o zido barresθar savo trujarelas e filatin. Mai but, sasas paśa’i poarta vi duj turnurǎ dikhipnasqo thaj arakhaipnasqo. Andral sasas ververutne dependince, ol khera le judesqo thaj le pïrkälabosqe, jekh xaing thaj maj but graźdurǎ. P-o domenio le filatinesqe sasas but grasta, labǎrde vaś o grastaripen thaj o tradipen le vurdonesqe. 

Paśal filatinesθar arakhelas pes jekh phandajpen labǎrdi vaś o phandajmos le manuśenqo save kerenas nasulimata thaj sasas astarde paśal. Vaś o lośalipen, paśal la zonaθar le Arieśesqe sasas jekh bar ćareça, avindoj and-o lesqo maśkar jekh strktura etaźoça, kaj but var ol grasta ćarǎrenas. Mai but, arakhelas pes jekh bar zelenimatenθar save labǎrenas le kiravipnasqe kamera le filatinesqe thaj duj lenǎ, kaj sasas but paśe katar o pani Arieś. Ol vazdimata paśal, vazdine but kaśtesθar, trestia thaj luto, sasas surla vaś ol ʒivutre kherutne: guruva, bale thaj khajnǎ. Jekh aver vazdipen importanto, o hambaro, inkǎrelas but ćerealea. E proprietatea maj sas lan vi jekh staulo kaj sas k-o agor le gavesqo, p-o malo le Arieśesqo, savo sas les kam 80 bakrǎ. 

Kana avilo o reʒimo komunisto kerdǎs but nasul le manuśenqo andar o gav. But gavutne avile paśal ol komuniśtea, risarindoj pes kontra le xulajenqe kaj sas len but phuv, zorǎrde katar ol trupe sovietike. Vi kana e filatin na sasas lilo katar o stato, kadava areslo o sedio C.A.P.-esθar Lunkani, thaj e familia Bánffy sas dini avri and-o gav 1949. 

And-ol palutne berśa, e filatin thaj ol vazdimata paśal rimosarde pen but. And-o berś 1989, ol korkorutne vazdimata kaj maj aćhile and-ol punrenθe sasas te pheren vi von, o jambaro barresθar thaj jekh graźdo., sea avindoj len sigo laćharimaθar. 

József Kemény, historikano magǎro, sas o ćhavo le baronesqo Farkas Kemény, and-o vaxt ke lesqi dej, Terezia, sas e phej le episkoposqe Ignaciu Batthyány. Lesqo siklǎrpen sas kerdo k-o Liceo Piarist andar o Kluź. Kemény sas prinʒardo sosθar kindǎsas jekh akuarela savi sikavelas grafiko e limori le Mixajes Viteazo, kadja sar sas kadaja vazdini katar o Rajni Stanka, and-o XVII-to śelberś.  

Vi maj but, vov si responsabilo vaś e publikarea le źurnalosqe le primarosqe sibiano Johannes Lutsch, mulo and-o berś 1661 k-o Instambul śiumaθar. And-o berś 1795 pokindǎs o vazdipen la Khangerǎqo Svuntea Arhangelǎ andar ol Lunkani, vaś e komuniteta rumunikani. Kemény mulo k-e Filatin Kemény andar ol Lunkani, than kaj sas vi praxosardo.