E Diz Oradă – o Bastiono Sumnakajardo, e śtarto etapa

Jekha istoriaça kam jekh mia berśenqi, e Diz la Oradiaqi si ages jekh than turistiko kaj ći trebal xasardo, vaś ke del jekh eksperienca medievalo śukar. E diz del le manuśen kaj kamen e istoria, e astronomia, e arta haj e kultura, but śerutne informacii, andar laqe anglune berśa instoriko, e arhitektura haj ol paramisǎ pa ol evenimentoja andar laqo ʒivipen.

And-e tradicia pa o keripen la Oradiaqo phenel pes sar o Thagar Ladislau I, kana gelo te astarel ʒivutren and-e Biharia, ande jekh than but śukar, kana suto, sas spidino katar ol inʒerǎ te vazdel jekh mänästirǎ vaś-e Ćhajorri Maria. Vazdinǎs la, haj dǎs le thanesqe o anav Varad. 

E diz vazdini trujal kodoja mänästirǎ azbala tut ćaćes. Si kerdi pentagonalo, panʒe zorǎrde kilença and-ol kolcoja, brakhindoj le sancoça de trujal laθe, kaj anglal sas pherǎrdo tate paněça. Sarkon zorǎrdo kilo si les jekh śukar paramisi. 

Pa o Bastiono Sumnakajardo ʒanel pes ke sas kerdo o dujto, and-o berś 1572, kana dǎs komanda o thagarorro Śtefan Báthory. Lesqo anav avel katar o sumnakajardo blazono kadalesqo. Jekh kotor andar o leo kaj brakhelas tal-o blazono haj o bloko xramosardo le berśeça (1)572 maj daśtil te dikhǒl vi ages. 

Ages, o podo, o śanco haj e kontraeskarpa si kerde thana zeleno. Ande kadava than si laćhardo jekh parko śukar, perfekto vaśe jekh phiravipen k-o ratǒpen.

Andre and-e Diz si si o Palato Thagarorrikano, kaj ande jekh kotor lesqo si o Muzeo le Forosqo Oradǎ. Dikhen les haj arakhen sar la istoria avela la sa maj frimi garavimata anda tumenθe.

---

Xarno istoriko rodinipen

Ol astarimata la Dizaqe Oradǎ si zorales phangle le evenimentojenθar kaj sas kathe and-o berś 1241. Atunći, but paśe katar o atako tätaro-mongolo, ol duvara maśkar savenθe sas e katedrala kaj bućhol e Somnal Ćhajorri Maria, o palato episkopalo haj aver vazdimata maj tikne jekhe ansamblosqe khangerikano trebalas te aven sigo laćharde haj te kerel pes palem jekh kotor. 

 And-ol śelberśa kaj avile, ol vazdimata barile, ol duvara barile, haj e diz avilǎs sa maj bari anglal ol duśmanǎ. Kadala si la panʒ zorǎrde kile, o Bastiono Ćunt, o Bastiono Bethlen, o Bastiono o Thagarorro, o Bastiono Lolo haj o Bastiono Sumnakajardo. 

Andar kadala, o Bastiono Sumnakajardo sas o maj peravdo marimatenθar, sosqe si thovdino karing o plaj Pisika, than andar savesθe ol otomanǎ bombardine o zorǎripen and-ol berśa 1598, 1658 haj 1660. Sa kadja, pal-o atako austriako andar o berś 1692, e rig nordiko le zorǎrde kilesqi sas phares rimosardi, kerindoj pen but laćharimata. 

E paramisi le thanesqi phenel ke le Thagaresqe Ladislau sas lenqe kodobor de drago kadava than, ke porunćisardǎs kaj kana merela, lesqo trupo te avel andino haj praxome k-e Oradǎ le Bihorosqi.

Ol berśa nakhile, haj kana o thagar mulo k-o Zvolen, and-o berś 1095, lesqe manuśa sigǎrde pen te kerel pala lesqi porunka haj gele lesqe trupoça mulo ande jekh vurdon karing e Oradǎ. Vaś ke o drom sas prǎ lungo, haj avri sas baro tatipen, von gele karing e Alba Thagarikani, daraθar ke o trupo le thagaresqo na aćhela sasto p-o drom. Ama, pala jekh popaso, von dikhle ke vi o vurdon, haj vi o trupo le Ladislauosqo xasarde pen, haj arakhle o vurdon ʒandoj korkorri p-o drom karing e Oradǎ.

Ćak and-e Diz dikhesa o vazdipen le Thagarorrikane Palatosqo, vazdino maśkar ol berśa 1620 haj 1629. Kathe dikhesa ke ande jekh andar ol kotora le palatosqe si kerdo o Muzeo le Forosqo Oradǎ – Komplekso Kulturalo. Sa kadja, tale sakodova monumento si vi jekh lapidario, kaj si but sikavimata kaj sas ankalavde avri kana sas laćhardi e diz.

Sa kadja, o foro Oradǎ si jekh than turistiko, jekha arhitekturaça śukar, kaj maj but si o stilo Art Noveau. 

Maj but, na dur katar o foro si ol Najimasqe Thana Feliks haj ol Najimasqe Thana 1 Maj, kaj kerel kaj o than te avel jekh ćaćo paradiso le tate paněnqo.