OL PERAVIMATA LA DIZAQE ŚINTEU „E BARR LE ŚOIMOSQI

Sas vazdini pe jekh barro baro ućo, kaj numaj ol śoimǎ tronamans te uśten. O astaritori le vazdimasqo sas o manuś le thagareaqo Béla o IV-to, membro la familiaqo nobiliaro Geregye, kaj kerdǎsas buki vaś o thagaripen magǎro kana avile ol mongolǎ pe lenθe and-ol berśa 1241-1242.

E Diz Śinteu - E Barr le Śiomosqi daśtil te phenel pes ke si jekh simbolo le forosqo Aleśd, haj si jekh andar ol cïrdimata turistiko le thanesqe. Laqe peravimata kaj daśtil pes te aven dikhe ages paśa o gav Peśtiś, ande jekh kadro naturalo śukar, phiraven o pharipen jekhe nakhimasqe but baro haj daśtin te ingeren tut lokhes and-e atmosfera la epokaqi medievalo. 

Maśkar laqi pozicia, e zid daśtilas maj anglal te dikhel sǎ o drom śerutno karing e Transilvania pe xarr le Kriśosqi Sigo, ama vi andar e xarr kadalesqi karing o nordo, karing o Sätmar. Sas vi diz aarakhimasqi, pala kadaja vi than marimasqo sanʒeakosqo xoraxano, haj vi punkto strateʒiko śerutno vaś ol bare thagarimata le vremǎqe. 

And-o berś 1711, sas ćhudini and-o aero katar ol trupe thagarikane habsburʒiko, kaś te na maj avel labǎrdi katar ol kurcǎ, ol duśmanǎ le Thagarimasqe habsburʒiko. 

E diz del o śajutnipen jekhe ekskursiqo ande jekh than jekhe śukarimaça naturalo, but laćho vaś e jakh fiesave manuśesqi kaj avel te dikhel la! 

---

Xarno istoriko rodinipen

And-ol berśa, e Diz e Barr le Śoimosqi sas and-o maśkar maj bute evenimentojenqo militaro. Andar o berś 1318, kadaja sas diz thagarikani, haj and-o berś 1389 si dini varesave nobilenqe haj si tradini maj bute familienθar, jekh pala avrǎθe. Pala o berś 1637, e diz avela le prinćiposqi Gheorghe Rákóczi o II-to haj kodolenqi kaj avena pala lesθe. 

O Konstantin Śerban, xulaj le Themesqo Romïnicko maśkar ol berśa 1654-1658 haj le Moldovaqo maśkar ol berśa 1658-1659, si xulaj vi vov pe kadava than. Ćhudino avri andar e Moldova, o Konstantin Śerban garavel pes and-e Transilvania, kaj kinel pesqe maj but thana. Sode beślǎs kathe, o Konstantin Śerban kerdǎs jekh śkola kaj siklǎrelas pes ande romïnikani ćhib, vazdinǎs jekh khangeri barrutni and-o Tinäud haj sas vaś o xramosaripen haj e kopierea ande romïnikani ćhib  varesave lilenqe pa o Del.

---

E paramići le thanesqi

E paramići phenel ke o Bánffy Dénes, o xulaj la mośiaqo la Dizaqi le Śoimosqi, sas les jekh śukar ćhej, savi bućholas Orsolya. Kadaja kamelas le ternes Máriaffly Geröt, savo na-s prǎ barvalo. O dad le ćhejaqo na mukhlǎs le ternen te arakhen pen, ama kadala sa bićhalde penqe lilorre kamimasqe jekhe golumboça parno. 

Dikh ke avilǎs e vremǎ kaj e Diz le Śoimosqi te avel lini katar ol xoraxaja. Ol manuśa le Bánffyesqe marde pen zorales kuraźoça, ama ol xoraxaja sas maj zorale. Kana e diz diklǒlas ke perela, jekh armata xatravni avili, haj ol xoraxaja sas marde. 

E Orsolya avili atunći angla laqo dad paśa jekh manuś kaj ʒal p-o grast, xurǎvdo ande jekh xurǎvipen marimasqo, haj savo xastravdǎs len. Dine pes lesqe but naisarimata, ama vov manglǎs numaj o vast le ćhejaqo. O manuś kaj ʒal p-o grast sas o Máriaffly Geröt. E Orsolya phendǎsas lesqe maśkar o golombo pa e buki ke avile ol xoraxaja pe lenθe. O Bánffy dinǎs le ćheja haj ol duj terne prandisajle.  

De atunći, o golombo sas but kamlo haj arakhlo sar na-i aver ćirikli and-e lumǎ.

---

Jekhutne bukǎ kaj ʒives len 

Kana areslǎn k-e baza la dizaqi, paśa o kantono le veśesqo, daśtis te ʒas p-o drom turistiko, pe savesθe na-i numaj e Diz e Barr le Śoimosqi, ama vi e kapela haj o bastiono. Boldesa tut parpale p-o „drom le vurdonenqo”, jekh drom veśutno andar o veś, kaj phirel pes but lokhes p-e lesθe. 

Jekh drom turistiko maj dïlgo astarel katar e baza la dizaqi haj ʒal ʒi k-e Filatǐn le astarimasqi „Zichy” katar o Veśorro le Lulugenqo haj e Kakada „Dubina” andar o Kalo Veś. Andral e Filatǐn „Zichy” arakhesa e Khangeri kaśtukani „O Sutipen le Rajesqe Dejaqo”, pa savǎθe avesa uimime te ʒanes ke sas paruvdo laqo than trinvar. 

OJekh aver than turistiqo kaj si te dikhes les si vi o than fosilifero pala’i ”Xarr Lion”, kaj sas arakhle ol fosile dinozauresθar xarno.