Khera tradicionalo and-e komuna Arpaśu Telutno

E komuna Arpaśu Telutno, kaj si k-ol pogǎ le Fägäraśenqe, and-o ilo le Themesqo le Oltosqo, cïrdel tut te arakhes o śukaripen lesqo, kaj e istoria haj e arhitektura le thanesqi keren jekh phiripen but śukar and-e vremǎ. 

Jekh andar ol astarimata kaj phenen pa kadaja komuna haj o Kher memorialo le sastǎrnesqo Telea-Bologa andar o gav o Nevo Gaʒo, jekh vazdipen kaj si les jekh paramisi śukar, astardi k-o maśkar le śeliberśesqo XIX. Ande kadava than, o kamipen vaś e tradicia khuvel pes but miśto le animatença gogǎqe le śerutne manuśenqe istoriko save avile kathe. Paruvdi and-o Ćentro Kulturalo Memorialo „Dr. George Telea-Bologa”, rig andar o Muzeo ASTRA andar o Sibio, and-o kher inkeren pen akana verver evenimentoja, haj del o śajutnipen te phandes tut k-e mośtenirǎ kulturalo haj artistiko le Romïniaqi ande jekh felo jekhutno haj kaj inkerela pes ande gogi. 

E arhitektura tradicionalo le thanesqi sikavel khera thode le frontonoça karing o drom haj bangǎrdo opral, kaj anel gogi pa e influenca le arhitekturaqi säśisko. Ol materialoja sar si o kaśt, o barr, e kärämida haj ol cigle ćeramiko si khuvde tenkuielença dudǎle bazaça varosqi, haj den le vazdimaten jekh dikhipen amalikano. Ol toferind clădirilor un aspect prietenos. Ol tïmplärie kaśtukane, profilojença spećifiko le epokaqe, maj del jekh nota ćaći le arhitekturaqe. 

Dikhindoj ol droma, dikhesa ol khera tipiko, save sikaven tradicie ćaće le kherença beśimasqe haj ol thana xamasqe kerde sǎ sajekh. Ol mare śure pheren kadala bukǎ śukar, haj den jekh dikhipen ćaćo opral o ʒivipen k-o gav. 

---

Xarno istoriko rodinipen

Savremǎ o than prinʒardo le anaveça o Them le Fägäraśesqo, andar savesθe si rig vi o Arpaśu Telutno,sas xulavdo le gaʒenθar vaj kodolenθar maj anglal lenθar, haj maj palal beślǎs tal-o skuto le xulajenqo le Themesqe Romïnisko, save putarde kadava than, opral ol plaja, astarindoj le prinʒarde manuśeça o Radu Negru.

---

Butʒangle manuśa

Ćhavo le gavesqo o Neve Gaʒo, sastǎrno o maj laćho haj jekh manuś kulturaqo but laćho, o Telea-Bologa dinǎs andar pesqo ʒivipen 42 de ani berśa vaś e aktiviteta sastǎrimasqi, haj kerdǎs maj but de 20.000 bukǎ kirurʒikalo haj vazdinǎs maj but de 30 pukǎnça ʒanglimasqe dine avri vi ande amaro them, haj vi avri. Paśa e buki sastǎrimasqi, sas jekh but baro manuś kulturaqo, haj dinǎs avri maj but de 200 xramosarimata and-e presa le thanesqi haj ande kodoja themutni. 

---

E komuna Arpaśu Telutno sas ande jekh than turistiko but ćajlo. Ol obiektovoja ol maj śerutne dikhimasqe kathe si: o Themutno Parko – e Rezervacia Ol Plaja Fägäraś, rezervacia naturalo marmotenqi Arpäśel haj o than naturalo – O Pani le Tätarenqo.

Ol sikavimata na aćhen kathe. Maj daśtis te keres jekh popaso k-o Ćentro Kulturalo  Memorialo „Dr. George Telea-Bologa”, buki kaj si rig andar o Muzeo ASTRA andar o Sibio, k-e Khangeri o Sutipen le Devlesqe Dajorrǎqo andar o Arpaśu Oprutno haj, siguro, k-o Komplekso e Pästräväria Albota.