E Diz Medievalo Bistrica

Ande jekh prezentarǎ la Transilvaniaqi, publikime k-o Milano and-o berś 1596, o poeto haj o diplomato italian Giovanni Botero phenlas pa e Bistrica ke si „o maj śukar foro”. Ages, daśtis te dikhes o śukaripen phendo katar ol manuśa kaj dikhle anglal o foro.

E diz la Bistricaqi si andar ol efta foroja la Transilvaniaqe haj sas maj but śelberśa jekh foro thagarikano vesto, kaj kontrolilas ol droma bikinimasqe karing e Moldova. E aśezarǎ sas vazdini katar ol koloniśtǎ ʒermanǎ kaj beśle and-e Transilvania and-o śelberś XII. And-o berś 1464 o Matia Korvin dǎs le saśen o drepto te vazden jekh zorǎripen barresqe duvarença, kaj sas agorisardo trujal o berś 1484. 

Akana, o Turno le Dogarenqo si jekh rig andar ol duvara sudiko haj estiko haj si ol korkorre inkerde andar o baro vazdipen andar o śelberś XV. 

Avesa azbajlo te dikhes e Bistrica andar kodola 22 laqe pasaźoja, varesava sar niśte dromorre, haj aver ućharde bolcença zidäriaqe, sar niśte tuneloja forosqe. Andar kadalenqe akse daśtis te ʒas and-o foro, kadja sar ol porale la dizaqe kerenas anglal. Ol blazoanǎ le breslenqe si phanglimata le forosqe xramosarde and-o barr haj sikavena tut te areses karing e Aksa Breslenqi, e Aksa Artenqi haj e Aksa Koroanaqi.

And-o ilo le istorikane forosqo, e Khangeri Evangeliko azbal tut la śukarǎça arhitecturaça gotiko haj renasćentisto. Andar o balkono la śukare barresqe turnosqo xakǎresa maj zorales o drabaripen le phure forosqo katar ol udare orientalo la Transilvaniaqe.

Berśenθar sas maj but paramisǎ haj leʒende pa o ućipen le turnosqo katar e Khangeri Evangeliko. Jekh andar ol paramisǎ phenel ke ol sibienǎ bićhalde k-e Bistrica varesode meśterǎ kaś te dikhen sode de baro si o turno barrutno, pa savesθe aśundesas ke sas o maj ućo andar e Transilvania. Lenqi ambicia sas te vazden jekh vi maj ućo. Kana aresle k-e Bistrica, ol butǎrne mäsurisarde o turno jekhe śelorreça. P-o drom karing o kher, aćhile jekhe hanosθe paś-o foro. Kana xanas, na dikhle haj ol bistricenǎ xarnǎrde lenqo śelorro saveça mäsurisardesas o turno.

Na ʒanas kana ol bukǎ sas kadja, ama si jekh ćaćipen ke k-e Bistrica daśtis te dikhes o maj ućo turno medievalo barrutno le Transilvaniaqo. O turno sas vazdino  maśkar ol berśa 1487-1519, haj sas ućo de 76 metrǎ. 

Vazdino and-ol śeliberśa XV-XVI, o Ansamblo Sugälete si o maj lungo śiro kherenqo medievalo arkadença k-o parteri andar e Romïnia. Ol bukǎ arhitekturalo, sar si e statuja le Sfïntone Nikolaesqi haj ol semnoja le armurierosqe Peterman andar o berś 1480, del kućipen le ansamblosqe, savo sikavel e oriʒinalitatǎ le Pjacaqi Ćentralo le purane dizaqi.

Jekh kher medievalo sar na maj dikhlǎs pes and-e arhitektura le gavesqi le thanesqi si o Kher Joan Zidarul, savo inkerel ol bukǎ spećifiko le stilosqe gotiko haj kodolesqe renasćentisto. 

O Kher le Ruputnaresqo, vazdino and-o stilo renasćentisto maśkar ol berśa 1560-1563, si jekh vazdipen tipiko vaś e arhitektura le vremǎqi, atelierojença k-o parteri haj thana beśimasqe k-o etaźo. Lesqo anav avel katar ol duj taxtaja skulptime p-o kenaro jekhaqo andar ol felǎstrina le parteresqe, simbolo le kidimasqe le ruputnarenqo.

Jekh aver reperi arhitekturalo si o kher Lejença, savesqo anav avel katar o blazono inkerdo andar o śelberś XVIII. E stema de p-e facada le vazdimasqi, inkerdi duje lejenθar jekh angla avresθe, si la ol semnoja le kidimasqe le mäćelarenqe: o tover haj e ćhuri opral jekh śero guruvesqo. 

E Bistrica putarel pesqe porte karing o nakhipen pand-ol evenimentoja o=kerde haj kerel maj bari e multikulturalitatǎ. Daśtisa te ʒas and-e atmosfera le purane burgosqi, haj te les rig k-ol Gesa le Bistricaqe Medievalo, k-o Festivalo muzikaqo haj bukǎ le thanesqe „Ol Paramićǎ le Dizaqe” vaj k-o Festivalo Artenqo Purane.

E Filatǐn le Kulturaqi andar e Bistrica si e gazda varesave evenimentojenqi but bare, andar savenθe phenas o Festivalo „E Poezia katar e Bistrica”, o Festivalo Teatrosqo „Rebreanu. New Collection”, haj k-e Galeria Arkade inkerdi katar e Uniunǎ le Artiśtenqi Platiko vaj k-o Kher Lejença daśtis te dikhes ol ekspozicie artaqe kaj si akana.

K-e Sinagoga andar e Bistrica avena momentoja but spećialo.  O śukar vazdipen, śerutno vaś e arhitektura romantiko, si ages than kulturalo maj bute bukǎnqe, haj keren pes kathe vi konćertoja muzikaqe klasiko, jazz haj spektakoloja operaqe. 

O Komplekso Muzealo Bistrica-Näsäud inkerel vaś savorre kaj kamen te ʒanen ol phenimata le purane leʒiunenqe romano save arakhenas and-e antikitatǎ e granica nordiko le Thagarimasqi Romani haj ol laćhimata le ʒamasqe maj dur latino pe kadala thana.