E DIZ LE ĆIĆEOSQI

Haj te dikhes e Diz le Ćićeosqi, savǎθar si phandle but paramićǎ haj garavimata! 

Vazdini k-o agor le śeliberśesqo XIII, e diz sas la jekh rolo śerutno and-o kontrolo haj o arakhipen le thanesqo katar o arakhipen maśkar o Someśo Baro le Someśoça Tikno haj ol mine lonesqe andar e Okna le Deźosqi.  

And-o berś 1489, e Diz le Ćićeosqi sas dini katar o Matej Korvin le Śtefanosqe o Baro. Dino rigaθe katar o skamin thagarikano la Moldovaqo katar ol xoraxaja le Sulejmanosqe o Baro, o xulaj Petru Rareś naśel k-e Diz le Ćićeosqi and-o berś 1538. Phenel pes ke pe rromni lesqi garavdǎs ol barvalimata la familiaqe ande jekh andar ol peśtere paśa lenθe. 

Na ʒanas savi si e peśtera garavdi, ama phenas tuqe o ćaćo barvalipen: o Them le Ćićeosqo, jekh than pherdo istoria, kultura haj tradicie purane, dikhimatença sar and-ol paramićǎ haj ćaće manuśa! 

---

Xarno istoriko rodinipen

E Diz le Ćićeosqi sas vazdini and-ol berśa 1293-1304, vaś ke kamlǎs o thagar Bela o IV-to haj kodola save avile pala lesθe. E jekhtovar kana sas thodo and-ol lila si and-o berś 1304. And-o Evo Medio, e diz sas rig andar o komitato Belső-Szolnok.

O than la dizaqo sas la varekana 63 gava. Kathe inkerenas pen diza ande fiesavo berś, savenθe lenas rig butǎrne andar savorre thana kaj beśenas gaʒe. 

Sode nakhlǎs e vremǎ, e Diz haj o than le Ćićeosqo sas tradine bute xulajenθar filatǐnenqe, administatorǎ, xulaja haj xulaja gavenqe. O jekhto xulaj filatǐnaqo le dizaqo sas o Vas Nikolar, haj o palutno, o Vrïnćeanu Joan.

And-o berś 1544, e Dieta Transilvano phenel kaj kadaja te avel peravdi. 

---

E paramići le thanesqi

E paramići phenel ke e rromni le Petrosqi Rareś areslǎs angla lesθe k-e diz haj garavdǎs o barvalipen le familiaqo ande jekh andar ol peśtere paśa lenθe. 

Śaj ke ande kodoja peśtera daśtis te ʒas numaj and-o ges le Sïnzieneqo vaj k-o baro ges le Biandimasqo le Joanosqo o Bolitori andar o ges 24 junio. Phenel pes ke kodova savo ʒal andre and-e peśtera na maj boldel pes parpale, kadja je khonik na tromal te ʒal te rodel o barvalipen. 

And-o than le Ćićeosqo si efta peśtere, ama nići ʒi ages na ʒanel pes ande savǎθe andar lenθe sas garavdo o but kuć barvalipen. 

---

Jekhutne bukǎ kaj ʒives len

San and-o Them le Haidućenqo, kadja ke daśtis te ʒas p-o firo maj bute paramićenqo interesanto. 

Kana alosares o Drom le romanenqo, daśtisa te dikhes o Turno romano katar e Ponica, ol peravimata le tate paněnqo romano katar e Iliśua haj but aver peravimata andar e epoka romano. 

P-o Drom le pakǎimasqo arakhesa ol khangerǎ greko-katoliko andar e Pältineasa haj Spermezeu, e khangeri romano-katoliko andar ol Kristeśtǎ le Ćićeosqe, ol khangerǎ reformato andar o Beklean, Reteag, Säsarm, Uriu vaj Kuzdrioara, haj vi ol khangerǎ ortodokso kaśtukane andar o Suplaj, Zagra, Runku Salvei haj Dobrićel.

Te kamesa maj but o Drom le paramićenqo, arakhesa manuśa andar ol paramićǎ, bare manuśa zorales haj haidućǎ, ama vi paramićǎ pa garavimata haj barvalimata garavde. Aresesa kadja and-e komuna Petru Rareś, kaj si o Muzeo memorialo Jon Pop Reteganul. Prinʒardo prozatori haj publićisto, o Jon Pop Reteganul dinǎs avri kuć kidimata folklorosqe, ande savenθe thodǎs o barvalipen haj o śukaripen le giesqo haj le kulturaqo romïnicko.