O kastro haj o vikuso militaro Ʒiläw

And-o parko dendroloʒiko la filatǐnaqo nobiliaro Wass-Bánffy – Barcsay andar o Ʒiläw arakhesa jekh andar ol jekhto kastroja vazdine p-o than le provinćiaqo Daćia. Vazdino andar phuv haj kaśt kana sas thagar o Trajan, o kastro avela palem kerdo andar barr. Vov sas kothe ʒi and-ol śeliberśa II-III palal o Hristos, sode tradine ol romanǎ and-e Daćia. 

Vov sas rig andar o ansamblo le zorǎrimatenqo romano katar e frontiera d-and-o vesto la Daćiaqo Porolissensis, o kastro auksiliaro katar o Ʒiläw sas les jekh śerutno rolo te dikhel kon ʒal haj kon avel katar o vesto haj te dikhel katar e siguranca savorre forosqi Napoka, kaj sas dur de 16 km.  

Sas les jekh pozicia strateʒiko, p-e jekh terasa so tradelas o thavdipen le paněsqo o Someśo Tikno, jekhe ućimasθe de 430 metrǎ, o zorǎripen dikhelas kon phirel p-o drom katar e Bologa, kaj ʒalas p-o dïlgipen le xarrěnqo o Kriśo kaj thavdel sigo- Käpuś haj o Someśo Tikno. Sa kadja, o kastro dikhelas vi kon phirel p-ol xarrǎ le paněsqe o Someśo Tikno haj o Someśo Śudro, save ingeren karing  o vesto, and-o kartieri miniero le Plajenqo Apuseni. 

---

Xarno istoriko rodinipen

O jekhto kidipen savo vazdinǎs haj beślǎs and-o kastro o tikno phuvǎqo katar o Ʒiläw, śaj ke sas o cohors I Pannoniorum equitata, jekh kidipen maj telutno la armataqo romano, savo sas les 500 soldacǎ. Ande kadaja jekhto faza, o zorǎripen sas baro de  130 x 116 metrǎ (1,508 ha).

K-o astraripen le thagarimasqo le thagaresqo Hadrian, kadaja avela paruvdi avre kidimasça kavaleriaqo – ala Siliana, haj kadja buxlǒl o zorǎripen.  Andral o kastro, jekhtovar andar phuv haj kaśt haj pala kadaja, andar barr, si but mai buxlǎrdo, ʒi k-ol 221 x 137,5 metrǎ (3,038 ha).

---

Kuć bukǎ

Ol arakhimata arheoloʒiko andar o kastro katar o Ʒiläw si but bare bukǎ. Daśtis te phenas kathe pa: 3 diplome militaro, jekh andar lenθe si sasti, 13 xramosarimata. aver andar lenθe kotora, haj vi piese armamentosqe haj vi xurǎvipen militaro, haj andar kadala vi jekh kaska koifosqi kavaleriaqo, labǎrdi k-ol parade.  

Ol phirtune p-o grast andar jekh ala pokinenas pen maj miśto desar ol infantieriśtǎ, buki kaj dikhel pes vi andar ol bukǎ but laćhe kaj si arakhle: vasoja stiklaqe haj bronzo, ćeramika but kuć (terra sigillata), angrustika gadenqe haj biźuterie, piese ekipamentosqe sastimasqe haj kirurʒikalo. 

---

Jekhtune bukǎ haj ʒives len 

Kana dikhlǎn e Filatǐn Wass-Bánffy andar o Ʒiläw, vazdino and-o stilo renasćentisto and-ol śeliberśa XV-XVI, daśtis te ʒas karing o Kluź-Napoka, dikhes ol muzeoja, o Parko Etnografiko Themutno „Romulus Vuia” haj e Bar Botaniko „Aleksandru Borza”, jekh andar ol maj śukar andar o them. 

Kana san jekh manuś maj romantiko haj san cïrdino katar ol diza haj ol filatǐna, anadr e Kluź-Napoka daśtis te ʒas p-o drom karing o Deź, savo ingerela tut k-e Filatǐn Bánffy andar e Boncida, e Diz katar e Däbïka, e Filatǐn Teleki andar o Ćhon de Telal haj e Filatǐn Kornis andar o gav Mänästirǎ.