E Filatǐn le Korvinenqi

E Filatǐn le Korvinenqi na-i numaj jekh monumento istoriko, si jekh phiripen and-o nakhipen. Ʒa p-e porta laqi haj xakǎresa ke san ande jekh aver vremǎ, pe jekh aver than. Phenes ke aśundǒn ol baśa le śingesqe, o phiripen le grastenqo haj o khelipen le rajnǒrenqo. 

Arakh e istora savi cïrdel tut la Filatǐnaqi le Korvinenqi, kadaja but śukar monumento andar o śeliberś XV, prinʒardo sar e Paramići ʒivdi la Transilvaniaqi.

Lesqi paramići haj le familiaqi le Korvinenqi si vi voj but śukar. Ʒanes sosθar p-o blazono la familiaqo si jekh kurung savo inkerel and-o muj jekh angrustik? Pala e paramići, o Janku le Hunedoaraqo sas o ćhavo bićaćo le Siʒimundosqo de Luxemburg, thagar le Ungariaqo, jekhe śukar rajnǒrrǎça anda o Them le Hacegosqo, e Elisabeta.   Atunći kana ʒanglǎs ke kadaja sas te bianel jekh ćhavorres, o Sigismund dinǎs le Elisabeta jekh angrustik savi sas o semno le phandlimasqo ke vov prinʒarela le ćhavorres sar lesqo urmaśi, haj prandiskerǎs la jekhe nobiloça gaʒo savo bućholas Voiku. Kana sas o Janku ćhavorro, jekh kurung ćhordǎsas kadalesθar e angrustik savǎça khelelas pesqe kana sas ke vïnätoarea, ama lesqo kak, baro butǎrno k-e vïnätoarea, daśtisajlo te peravel le kurungos haj te lel parpale e kuć angrustik. Kana o Janku maj barilǎs, e Elisabeta ingerdǎs les k-e bar thagarikane kaś te lel pesqo xakaj dino k-o biandipen, haj kana dikhlǎs e angrustik, o thagar prnʒardǎs les p-o than sar lesqe ćhavo, dinǎs les but barvalipen haj dinǎs les sar blazono o kurug jekhe angrustikaça sumnakutni and-o muj.  

Dikh katar avel o anav la familiaqo, andar o latinisko „Corvus” kaj ïnsemnlo „Kurung”, simbolo le pakǎjmasqo haj le bare ʒivimasqo. Vaś maj but aver paramićǎ haj phare istorie, sar si kadaja le xaningaqi xunavdi and-o barr katar ol phandavde xoraxaja, phenas tuqe te dikhes e Filatǐn le Korvinenqi haj te dikhes les ćak maśkar kadala duvara.

---

Xarno istoriko rodinipen

E istoria la Filatǐnaqi le Korvinenqi si jekh bari haj zinzol pe maj but śeliberśa. So sas and-o śeliberś XIV jekh zorǎripen barrutno, barilǎs sode nakhle ol berśa ande jekh but bari diz medievalo. 

Kadaja buki kerdǎs pes atunći kana o Voiku, o dad le Jankulosqo le Hunedoaraqo, kerdilǎs xulaj la dizaqo haj savorre thanesqo Hunedoara, and-o berś 1409. Maj palal, maśkar ol berśa 1440-1452, o Janku le Hunedoaraqo kerdǎs bare bukǎ vazdimasqe, haj d-atunćara e filatǐn astardǎs lokhes te paruvdǒl and-o monumento baro de ages.

---

Bukǎ arhitekturalo 

O vazdipen phiravel e amprenta lesqe bute xulajenqi verver dikhimatença, fiesavo andar lenθe paruvindoj sar vov dikhǒl akana. Kadja, o monumento kerdilǎs jekh ćaćo muzeu savo thol te aven dikhle, fiesave pasosθe, e istoria le Hunedoaraqi haj ol bukǎ arhitekturalo sar si o gotiko, neogotiko, baroko haj renasćentisto.  

E Filatǐn le Korvinenqi prinʒardǎs bute etape vazdimasqe ʒi kana te aresel k-e forma savǎθe si akana. Astardǎs pes le barǎrimaça le dizaqo haj thode pen kurtine haj turnoja arakhimasqe haj beśimasqe, sar si o Turno Kapistrano, kaj si jekh śemineo gotiko vaj o Turno Buzdugan, xurǎvdo fresćença avrǎl. And-ol śeliberśa save avile, il paruvimata haj ol pherimata ande le vazdimasqe gele maj dur sa kadja. 

P-e latura vestiko si e Sala le Kavalerenqi haj e Sala la Dietaqi, kaj arakhas kile oktagonalo andar marmura, konsole ornamentalo haj nervure ande truśula. Paruvimasθe, p-e latura estiko si e kapela, savǎ si la jekh pronaoso haj jekh galeria tribunaça inkerdi kilenθar barrutne.

Kadava than si ćaćes jekh kaj bare manuśa avile and-ol berśa, ama duj andar kadala si ol maj śerutne andar savorrenθe. 

Kadja sar xakǎrdǎm ʒi akana, o jekhto baro manuś vorta phandavdo la filatǐnaθar si o Janku le Hunedoaraqo. Kadava biandilo ande jekh familia nobilo, savi kerelas buki vaś o thagar le Ungariaqo, o. O Janku le Hunedoaraqo sas ande pesqo ʒivipen jekh śerutno komandanto militare haj lidero politiko, haj sas les jekh rolo śerutno and-o arakhipen le kreśtinismosqo kotra le barimasqe otomano. Sas bano le Severinosqo, voievodo le Transilvaniaqo haj guvernatori hah reʒento la Ungariaqo. 

O dujto śerutno anav savo paruvdǎs e istoria la filatǐnaqi sas o  Matia Korvin. Vov sas o ćhavo le Jankulosqo le Hunedoaraqo haj jekh andar ol maj śerutne thagara le Ungariaqe, vaś ke kana sas vov xulaj, e Ungaria prinʒardǎs o maj baro baripen andar laqi istoria.