E Mänästiră Kośula

And-o berś 1535, p-o malo la lenǎqo Miletin, vazdelas pes e Mänästirǎ Kośula vazdini katar o sfetniko le xulajesqo Petru Rareś, o vistierniko Matejaś. Bućhol „o Somnal Nikolae” haj si dikhli sar jekh andar ol śukar khangerǎ andar o źudeco Botośani. 

E khangeri sas piktime maśkar ol berśa 1537-1538. E avruni freska, kaj kerdǎs pes vi le butśunde pigmentoça „o źïlto Kośulaqo”, azbal amen anda laqo jekhunipen ke sas e korkorri mänästirǎ kaj sas piktime avral ande kodoja vremǎ. 

O andunipen si sar na-i ande aver than, o naoso haj o pronaoso si xulavde katar jekh arkada inkerimasqi, na katar jekh duvar xulavimasqo, kadǎ sar kerelas pes. 

E mänästirǎ sas dikhli sar ćentro kulturalo haj devlikano sosqe and-ol livnǎ le kälugärojenqe kerde pen ol anglune amboldimata and-e lahïkani ćhib andar o Herodot, o lil xramosardo le vasteça sas andine kathe ćak katar e insula Kreta. 

Kathar, o Nikolae Jorga ingerdǎs and-e arhiva la Lahïkane Akademiaqi lila xramosarde le vasteça haj lila „kaj mol but”. O kher le barenqe la mänästirǎqo anglal sas e maj bari biblioteka andar e Moldova, pala kodoja kerdǎs atelierǎ śukar xramosarimasqe, ikoanenqe pikturǎ, haj maj palal kher anda ol phare ʒuvlǎ vaj kher ćhavorrenqo.

Kana aresen k-e Kośula, len sama kaj mukhen tumare „kai putere”, te na päcïsaren sar o Aleksandru Joan Kuza, kaj pala sar phenel e paramići, bi te avel ćaćes, sas phanglo and-o bećo ke mukhlǎsas pesqe grasten te  xan ćar and-e bar la mänästirǎqi. Ama kana puterde les, sas xurǎvdo ande gada xulajesqe! 

Kana sen cïrdine te aśunen andar so nakhlǎs o Kuza trebal te aresen k-e Kośula. Kathe daśtin te arakhen palem ol urmi le xulajenqe, le butʒangle autorenqe haj pakivalenqe, ande jekh korkorro than!

---

Jekhune bukǎ arhitekturalo

E somnal khangeri si and-o stilo medievalo moldovisko, kaj dikhǒl ande fiesavi kotor. 

O soklo  haj o konturo le felǎstrinenqo si kerde andar kärämida haj barr, haj ol tokoja le udarenqe haj le felǎstrinenqe, sa andar barr, ama elementojença gotiko. 

Sa kadǎ, e khangeri si trujardi katar jekh kuśtik oknicença ćhute opral ol panʒ firide le absidenqe haj le altarosqe. 

---

O jekhunipen le pikturěnqo

E khangeri inkerel varesave pikturǎ but śerutne andar lenqo śukaripen, jekhunipen haj o puranipen kadalenqo. Kadǎ, jekh andar kadala sas arakhli pala jekh uźǎripen le duvarenqi pikturaqo haj pe laθe sar kerde ol Somnal militarǎ kana maren pen. Jekh aver piktura duvaresqi si le Devlesqe Dajorrǎça le Xastrajitoreça and-ol angalǎ, haj paśa laθe, pe jekh rig haj pe aver rig si ol Somnal Arhangelǎ o Mihajl haj o Gavril.

Bezexenθe, e angluni piktura kaj xurǎvelas ol avrune duvara le vazdimasqe kana sas jekhtovar xulaj o Petru Rareś, sas dini rigaθe kana kerde pen laćharimata. Ama, andar kadalaθe maj aćhili jekh kotororri kaj inkerdǎs pes ʒi ages. Kadaja si p-o garavdo duvar le pridvorosqo la khangerǎqo haj sikavel „o Krisinipe Inkǎl”.

O śukaripen kadale pikturaqo, pala so ke si kerdi kodole „źïltoça Kośulaqo”, ande opruni rig la ikoanaqo, and-o than le develesqo si piktime ol benga le jadosqe, kaj si o nasulipen, haj ande teluni rig si ol prooroćǎ haj o Xastrajitori, kaj si o laćhipen. 

---

Barvalimata but kuć

E mänästirǎ si andar e medievalo perioada, andre ande laθe maj arakhas vi ages śukar bukǎ andar laqo vazdipen. Kadǎ ke, katha si miśto inkerde suvimata devlikane kerde andar keźlano thav miriklǎnça haj duj rubinǎ, jekh epitrahilo kerdo vastesθe kaj sas varekana la Angelinaqo, e ʒuvli le vazditoresqi, haj vi jekh truśul sastruno and-o stilo apusǎno.